Recognition in International Relations: A Conventional, Teleological, or Critical Concept?
Subject Areas : Research in Theoritical Politics
1 - Professor, Department of International Relations, University of Tehran, Iran.
Keywords: International Relations, recognition, constructivism, critical theory, and teleology.,
Abstract :
Recognition has long been a subject of discussion in international relations, primarily due to the significance of sovereignty and its relevance in international law. However, it has received relatively little theoretical attention, particularly from realists and liberals. At the same time, certain international relations theories—most notably the English School, constructivism, and critical theory—have given it special consideration. The English School, constructivism, and a significant portion of conventional constructivist studies on recognition have adopted a conventional state-centric, analytical, and explanatory approach. However, Alexander Wendt, in one of his works, moves beyond this framework and adopts a teleological approach to recognition. Although recognition has been discussed in critical scholarship as a means of emancipation at the societal level, its critical dimension has not been consistently maintained in international relations. Nonetheless, alongside Axel Honneth’s works, certain studies written from a non-Western perspective—such as those by Ayşe Zarakol—exhibit a critical stance toward the practice of recognizing non-Western actors in international relations. This raises the question of how these three approaches can be integrated into a coherent framework. The argument presented in this article is that what connects these three strands of theorizing on recognition in international relations, beyond their explanatory function, is the normative dimension that is more or less implicitly embedded within them.
Keywords: International Relations, recognition, constructivism, critical theory, and teleology.
Introduction
Recognition is a key concept in international relations, primarily referring to the recognition of a state by other states, closely linked to the notion of sovereignty in the international community. However, over the past two to three decades, recognition has also gained importance among social theorists in international relations. Given the theoretical discussions surrounding recognition in international relations, beyond the conventional approach, two other main perspectives can be identified: the critical approach and the teleological approach. But how can these three perspectives, which originate from different analytical viewpoints on the significance and role of recognition in international relations, be interconnected? The main argument of this paper is that, in addition to their explanatory aspects, all three approaches possess a normative dimension that links them together. In other words, each of them can contribute to international political or normative theory.
The Three Approaches to Recognition
The Conventional Approach
In realist, neoliberal, and historical sociological discussions on statehood, sovereignty and recognition are often assumed rather than explored. In contrast, the English School and constructivism, due to the constitutive role of sovereignty in the international society, have paid greater attention to recognition in its conventional sense. The international society is built around mutual recognition of state sovereignty, aiming for state coexistence and an ethic based on respect for differences.
Alexander Wendt argues that while states have a self-constitutive aspect—meaning their sovereignty is partially shaped through their own capacity and identity as a state—it is external recognition that ensures their survival and mitigates the effects of international anarchy. Furthermore, recognition of a state’s status by others provides existential security and fulfills its need for self-respect. Erik Ringmar, from a constructivist perspective, contends that states serve as the political guardians of storytelling communities, shaping their own identity through narratives and seeking recognition of these narratives and identities from other states. When recognition is denied, it generates feelings of humiliation and trauma. The history of international relations is filled with ongoing struggles for recognition. Michelle Murray connects the issue of recognition to discussions on the rise of emerging great powers, the potential instability associated with it, and theoretical debates on whether power transitions in international relations are peaceful or conflict-prone. The interactions of rising powers with others revolve around gaining recognition as a great power, a process often perceived as revisionism. It is recognition, Murray argues, that can prevent war.
The Teleological Approach
In the teleological approach, Alexander Wendt argues that the need for recognition can only be fully satisfied with the eventual formation of a global state. There is a structural tendency that makes the emergence of a global state inevitable sooner or later. The territorial state represents a "structure of unequal recognition," where outsiders are not granted rights, leading to the killing of the "other" in wars. In such a system, the state's primary duty is to protect its members against these outsiders, but war always remains a possibility. If war is to be entirely eradicated, full mutual and global recognition must be established. However, this universalism necessitates the recognition of particularism. A combination of a communitarian process (akin to realist perspectives) and a cosmopolitan process can lead to the necessity of a global state to achieve full recognition of differences. Thus, the struggle for recognition at the level of individuals, groups, and states interacts within a single systemic logic.
The Critical Approach
The critical approach to international recognition is rooted in Axel Honneth’s theory. In his social theory, social cohesion entails "a struggle for the recognition of the identity claims of social actors." These struggles persist until all groups and individuals have the opportunity to participate in the political community, and stability is achieved through the acceptance of recognition claims. Non-recognition, in the form of disrespect—whether through mistreatment, denial of rights, or insult—leads to struggles for recognition. Honneth argues that transferring the concept of recognition to international relations is unproblematic and can apply to minorities, ethnic groups, and others who struggle for recognition due to experiences of exclusion or disrespect. However, discussing recognition in inter-state relations is more challenging because states lack a singular collective identity, given the presence of minority groups within them. Nevertheless, states are recognized in the sense of acceptance (though not necessarily respect). In international relations, the desire to avoid public shame and the norms of diplomatic conduct prevent political representatives from directly demanding respect from others. At the same time, the definition of state interests is always embedded within normative expectations that assume citizens desire recognition of their collective identity. As a result, inter-state relations are shaped by "conflicts over recognition." The desire for recognition can be used both to legitimize aggressive foreign policies and to justify conciliatory ones. However, the "we" that influences foreign policy objectives emerges when expectations shape a collective narrative, making certain international stances appear justified in light of desired recognition and past humiliations. Governments can justify hostile and aggressive actions only if they can convincingly present them as responses to violations of their collective self-respect. Consequently, states that either disrespect or respect other states influence their foreign policies—either by pushing them toward aggression or toward peaceful engagement.
Ayşe Zarakol, drawing from a sociological framework with a reinforced critical dimension, examines how Russia, the Ottoman Empire, and Japan, as non-modern empires, faced European superiority in military, technological, and other domains. In their quest for recognition within the Westphalian system, they were forced to abandon their self-affirming positions and instead negate themselves as outsiders. Over time, they no longer saw modernity as an imposed external force but rather as something to be voluntarily adopted and imitated. Unlike colonized nations, they accepted their subordinate position on the basis of their perceived lack of modernity. All three states, having suffered historical trauma from military defeat and the loss of empire, sought recognition and acceptance. In the twentieth century, they pursued grand strategies to reclaim their position within the society of states. However, the revisionist policies of all three ultimately failed, leaving them in an ambiguous position—both external to and yet members of the international society. This led to an existential anxiety in their state identities, as they internalized the stigma imposed upon them. Despite their efforts at reform, revolution, reactionary responses, and even war to be fully recognized as "insiders," they were never entirely freed from their external status, even as they remained partially integrated within international society.
The Normative Dimension of Recognition
The impact of recognition on the normative aspect of international relations is undeniable. When discussing normative theories in particular, as well as the normative dimension of both conventional and critical international relations theories in general, we are inevitably engaging with ethical debates. It can be argued that peace and justice are the most fundamental normative concerns of these theories. Peace and stability may be considered as part of a minimal conception of justice. However, justice itself is less frequently addressed directly due to the lack of international consensus on its definition. Even in its minimal legal sense, international recognition serves as a foundation for non-intervention, conflict reduction, and peace, making it a fundamental pillar in what the English School refers to as international society and what Alexander Wendt calls the Lockean culture. Conversely, disrespect, as a form of non-recognition, reduces the potential for cooperation and increases tension and conflict. Recognition fosters a sense of respect, which in turn paves the way for collaboration and conflict reduction. Beyond the formal recognition of states, the recognition of differences and respect for them become essential.
A teleological perspective on recognition extends beyond the Lockean culture and even beyond anarchy itself. If the Kantian vision of perpetual peace is to be realized, the process of recognition must continue until it reaches the recognition of every individual. At that stage, the emergence of a global state becomes inevitable, leading to lasting peace and universal security under its governance. From a critical perspective, recognition is also viewed as a tool for peace. While state recognition is based on the collective identity of its people, the act of recognition—or lack thereof—plays a decisive role. The use of soft power through respect and acknowledgment is the first step toward fostering cooperation and peace, as it signals to citizens of other states that they are understood and not regarded as inferior. However, when considering the role of recognition in promoting justice, its normative significance becomes even more evident. Discussions of insult and disrespect hold weight primarily because recognition is vital for individuals. Non-recognition is, in itself, a form of injustice. Axel Honneth’s argument is explicitly centered on justice, while Wendt’s argument, which focuses more on peace, inevitably leads to considerations of justice. At the international level, Honneth appears to prioritize justice for individuals and social groups, viewing their recognition as essential for achieving justice. Ultimately, Wendt also aligns with this perspective, as recognition—and consequently, respect for human life—ensures justice for individuals. Of course, recognition extends beyond mere respect for human life; it encompasses the fulfillment of needs and other essential aspects, paving the way for justice in a deeper and more comprehensive sense.
Conclusion
Although recognition has been approached from various perspectives and examined through different theoretical frameworks, what ultimately connects all these approaches is the normative dimension of the discussion. This is because recognition is intrinsically linked to peace and justice, which are among the most fundamental normative and ethical concerns in international relations. As many scholars have emphasized, normative issues are inescapable in international relations, and thus, political theory continues to maintain its relevance, particularly in relation to questions of peace and justice.
References
Beigi, M., & Moeini Alamdari, J. (2018). The implications of Axel Honneth’s theory of recognition for contemporary radicalism. Political and International Approaches, (58), 102-123. (In Persian)
Bueger, C., & Gadinger, F. (2021). International Practice Theory. (S. J. Dehghani Firouzabadi & M. Sajjadi, Trans.). Tehran: Abrar Moaser. (In Persian)
Ghavam, A., & Ravanbod, A. (2011). The struggle for recognition: The missing link in the analysis of international relations. Rahbord Quarterly, (61), 7-29. (In Persian)
Lotfi, F. (2019). The concept of recognition of states and governments in international law. Qanounyar Quarterly, (12), 551-589. (In Persian)
Moshirzadeh, H. (2021). Political theory and international relations: Marginal yet inevitable. Global Politics, (4), 33-68. (In Persian)
Wendt, A. (2005). Social theory of international politics. (H. Moshirzadeh, Trans.). Tehran: Center for Political and International Studies. (In Persian)
Wendt, A. (2021). Why a world state is inevitable. (H. Salimi, Trans.). Tehran: Elmi. (In Persian)
English Sources
Agne, H. (2013). The politics of international recognition: Symposium introduction. International Theory, 5(1), 94-107. https://doi.org/10.1017/S1752971913000018
Adler-Nissen, R. (2014). Stigma management in international relations: Transgressive identities, norms, and order in international society. International Organization, 68(1), 143-176.
Alderson, K., & Hurrell, A. (2000). Hedley Bull on international society. Oxford University Press.
Bartelson, J. (2013). Three concepts of recognition. International Theory, 5(1), 107-129. https://doi.org/10.1017/1S75297191300002X
Belsey, C. (2013). Textual analysis as a research method. In G. Griffin (Ed.), Research methods for English studies (pp. XX-XX). Edinburgh University Press.
Bull, H. (1977). The anarchical society: A study of order in world politics. Macmillan.
Douglas, H. E. (2009). Science, policy, and the value-free ideal. University of Pittsburgh Press.
Fabry, M. (2010). Recognizing states: International society and the establishment of new states since 1776. Oxford University Press.
Fabry, M. (2013). Theorizing state recognition. International Theory, 5(1), 165-170. https://doi.org/10.1017/S1752971913000080
Haacke, J. (2005). The Frankfurt School and international relations: On the centrality of recognition. Review of International Studies, 31, 181–194. https://doi.org/10.1017/S0260210505006376
Honneth, A. (1992). Integrity and disrespect: Principles of a conception of morality based on the theory of recognition. Political Theory, 20(2), 187-201.
Honneth, A. (2012). Recognition between states: On the moral substrate of international relations. In T. Lindemann & E. Ringmar (Eds.), The international politics of recognition (pp. 25-38). Paradigm Publishers.
Krasner, S. (1999). Sovereignty: Organized hypocrisy. Princeton University Press.
Krasner, S. (2013). Recognition: Organized hypocrisy once again. International Theory, 5(1), 170-176. https://doi.org/10.10177/S1752971913000092
Lindemann, T. (2010). Causes of war: The struggle for recognition. ECPR Press.
Lindemann, T., & Ringmar, E. (Eds.). (2012). The international politics of recognition. Paradigm Publishers.
McKee, A. (2003). Textual analysis: A beginner’s guide. Sage.
Mazinani, M. M. (2012). Stigmatized states. The Review of Politics, 74(2), 330-332. https://doi.org/10.1017/S0034670512000459
Murray, M. (2019). The struggle for recognition in international relations: Status, revisionism, and rising powers. Oxford University Press.
Onuf, N. (2015). Acts of recognition, shades of respect. In C. Daase, C. Fehl, A. Geis, & G. Kolliarakis (Eds.), Recognition in international relations: Rethinking a political concept in a global context (pp. 265-278). Palgrave Macmillan.
Ringmar, E. (2012). Introduction: The international politics of recognition. In T. Lindemann & E. Ringmar (Eds.), The international politics of recognition. Paradigm Publishers.
Ringmar, E. (2014). Recognition and the origins of international society. Global Discourse. https://doi.org/10.1080/23269995.2014.917031
Titscher, S., Meyer, M., Wodak, R., & Vetter, E. (2000). Methods of text and discourse analysis (B. Jenner, Trans.). Sage.
Walker, J. W. (2012). Review: Ayse Zarakol, After defeat: How the East learned to live with the West. International Journal of Middle East Studies, 44, 357-359. https://doi.org/10.1017/S0020743812000177
Wendt, A. (2003). Why a world state is inevitable. European Journal of International Relations, 9(4), 491-542.
Wight, M. (1966). Why is there no international theory? In H. Butterfield & M. Wight (Eds.), Diplomatic investigations. George Allen & Unwin.
Wolf, R. (2011). Respect and disrespect in international politics: The significance of status recognition. International Theory, 3(1), 105-142.
Zarakol, A. (2011). After defeat: How the East learned to live with the West. Cambridge University Press.
Zarakol, A. (2022). Before the West: The rise and fall of Eastern world orders. Cambridge University Press.
بیگی، محسن و جهانگیر معینی علمداری (1398) «پیامدهای نظریه شناسایی اکسل هونت برای رادیکالیسم معاصر»، رهیافت¬های سیاسی و بین¬المللی، شماره 58، صص 102-123.
بیوگر، کریستین و فرانگ گادینجر (1400) نظریه کردارگرایی بین¬الملل، ترجمه سید جلال دهقانی فیروزآبادی و ماندانا سجادی، تهران، ابرار معاصر.
قوام، عبدالعلی و امین روان¬بد (1390) «مبارزه برای شناسایی: حلقه مفقوده در تحلیل روابط بینالملل»، تحقیقات استراتژیک، شماره 61، صص 7-29.
لطفی، فروزان (1398) «مفهوم شناسایی دولت¬ها و حکومت¬ها در حقوق بین¬الملل»، فصلنامه بینالمللی قانون¬یار، شماره 12، صص 551-589.
مشیرزاده، حمیرا (1400) «نظریه سیاسی و روابط بین¬الملل: در حاشیه اما گریزناپذیر»، سیاست جهانی، شماره 4، صص 33-68.
ونت، الکساندر (1384) نظریه اجتماعی سیاست بین¬الملل، ترجمه حمیرا مشیرزاده، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین¬المللی.
---------- (1400) چرا دولت جهانی اجتناب¬ناپذیر است؟ ترجمه حسین سلیمی، تهران، علمی.
Agne, H. (2013) The Politics of International Recognition: Symposium Introduction. International Theory, 5,1: 94-107. doi:10.1017/S1752971913000018.
Adler-Nissen, Rebecca (2014) “Stigma Management in international Relations: Transgressive Identities, Norms, and Order in International Society,” International Organization. 68, 1: 143-176.
Alderson, Kai and Andrew Hurrell (2000) Hedley Bull on International Society. New York: Oxford University Press.
Bartelson, J. (2013) “Three Concepts of Recognition,” International Theory, 5,1: 107-129. doi:10.1017/1S75297191300002X.
Belsey, Catherine (2013) “Textual Analysis as a Research Method,” in Gabriele Griffin, ed., Research Methods for English Studies. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Bull, H. (1977) The Anarchical Society: A Study of Order in World Politics. London: Macmillan.
Douglas, Heather E. (2009) Science, Policy, and the Value-Free Ideal. Pittsburg, PA: Pittsburg University Press.
Fabry, Mikulas (2010) Recognizing States: International Society and the Establishment of New States since 1776. Oxford: Oxford University Press.
----------------- (2013) “Theorizing State Recognition,” International Theory, 5,1: 165-170. doi:10.1017/S1752971913000080.
Haacke, Jürgen (2005) “The Frankfurt School and International Relations: On the Centrality of Recognition,” Review of International Studies, 31, 181–194. doi: 10.1017/S0260210505006376.
Honneth, Axel (1992) “Integrity and Disrespect: Principles of a Conception of Morality Based on the Theory of Recognition,” Political Theory 20, 2: 187-201.
----------------- (2012) “Recognition between States: On the Moral Substrate of International Relations,” in Lindemann and Ringmar, eds.:25-38.
Krasner, S. (1999) Sovereignty: Organized Hypocrisy. Princeton, NJ: Princeton University Press.
------------- (2013) Recognition: Organized Hypocrisy Once Again, International Theory, 5(1), 170-176. doi:10.10177/S1752971913000092.
Lindemann, Thomas (2010) Causes of War: The Struggle for Recognition. Colchester: ECPR Press.
Lindemann, Thomas and Eric Ringmar, eds. (2012) The International Politics of Recognition. Boulder and London: Paradigm Publishers.
McKee, Alan (2003) Textual Analysis: A Beginner’s Guide. London: Sage.
Mazinani, Mehran Mohammadi (2012) “Stigmatized States,” The Review of Politics 74, 2: 330-332. DOI:10.1017/S0034670512000459.
Murray, (2019) The Struggle for Recognition in International Relations: Status, Revisionism, and Rising Powers. New York: Oxford University Press.
Onuf, N. (2015) “Acts of Recognition, Shades of Respect,” in Christopher Daase, Caroline Fehl, Anna Geis, and Georgios Kolliarakis, eds., Recognition in International Relations: Rethinking a Political Concept in a Global Context. New York: Palgrave-Macmillan: 265-278.
Ringmar, Eric (2012) “Introduction: The International Politics of Recognition,” in Lindemann and Ringmar, eds.:
-------------- (2014) “Recognition and the Origins of International Society,” Global Discourse http://dx.doi.org/10.1080/23269995.2014.917031.
Titscher, Stefan, Michael Meyer, Ruth Wodak, and Eva Vetter (2000) Methods of Text and Discourse Analysis, Translated by Bryan Jenner. London: Sage.
Wolf, Reinhard (2011) “Respect and Disrespect in International Politics: The Significance of Status Recognition,” International Theory 3, 1: 105-142.
Walker, Joshua W. (2012) “Review: Ayse Zarakol, After Defeat: How the East Learned to Live with the West, Cambridge Studies in International Relations: 118 (London: Cambridge University Press, 2010),” International Journal of Middle East Studies 44: 357-359. doi:10.1017/S0020743812000177.
Wendt, A. (2003) “Why a World State is Inevitable.” European Journal of International Relations 9,4:491-542.
Wight, M. (1966) “Why Is There No International Theory?” in H. Butterfield and M. Wight, eds., Diplomatic Investigations. London: George Allen and Unwin.
Zarakol, Ayşe (2011) After Defeat: How the East Learned to Live with the West. Cambridge: Cambridge University Press.
----------------- (2022) Before the West: The Rise and Fall of Eastern World Orders. Cambridge: Cambridge University Press.
دوفصلنامه علمي «پژوهش سیاست نظری»
شماره سی و ششم، پاییز و زمستان 1403: 163- 127
تاريخ دريافت: 18/10/1403
تاريخ پذيرش: 01/12/1403
نوع مقاله: پژوهشی
شناسایی در روابط بینالملل:
مفهومی متعارف، غایتانگارانه یا انتقادی؟
حميرا مشیرزاده1
چکیده
شناسایی یا به رسمیتشناسی از مباحث قدیمی در روابط بینالملل بهتبع اهمیت مفهوم حاکمیت و توجه به آن در حقوق بینالملل است؛ اما کمتر مورد توجه نظری بهویژه از سوی واقعگرایان و لیبرالها بوده است. در عین حال برخی از نظریههای روابط بینالملل بهویژه مکتب انگلیسی، سازهانگاری و نظریه انتقادی به آن توجه خاص داشتهاند. مکتب انگلیسی و سازهانگاری و بخشی وسیع از مطالعاتی که در چهارچوب سازهانگاری متعارف درباره شناسایی انجام شده، رویکردی متعارف یعنی دولتمحور و کموبیش تحلیلی و تبیینی به آن دارند. اما «الکساندر ونت» در یکی از آثار خود، قدم فرانهاده و رویکردی غایتشناختی نسبت به شناسایی در پیش گرفته است. هرچند بحث شناسایی در آثار انتقادی به عنوان امری رهاییبخش در سطح جوامع مطرح بوده، در روابط بینالملل، وجه انتقادی آن همه جا حفظ نشده است. در عین حال در کنار آثار اکسل هونت، در آثاری که کموبیش از منظری غیر غربی نوشته شدهاند، از جمله در آثار عایشه زاراکل، میتوان وجهی انتقادی نسبت به رویه شناسایی غیر غربیها در روابط بینالملل جستوجو کرد. در اینجا میتوان این پرسش را مطرح کرد که چگونه میتوان این سه رویکرد را در یک کلیت به هم پیوند داد؟ استدلال این مقاله آن است که آنچه این سه شاخۀ نظریهپردازی درباره شناسایی در روابط بینالملل را به هم پیوند میدهد، در کنار وجه تبیینی، وجه هنجاری کموبیش مستتر در آنهاست.
واژههای کلیدی: روابط بینالملل، شناسایی، سازهانگاری، نظریه انتقادی و غایتانگاری.
مقدمه
شناسایی یا به رسمیتشناسی2 از مفاهیم مهم در روابط بینالملل است و در عین حال در فلسفه، جامعهشناسی و روانشناسی نیز مورد توجه بوده و هست. بارتلسن3 (2013)، سه برداشت از واژۀ شناسایی را مطرح میکند. نخستین معنا به توان ادراکی برای تشخیص و مشخص ساختن چیزی به عنوان یک امر خاص و نه چیزی دیگر اشاره دارد که لازمۀ آن، قرار دادن آن چیز در یک مقولۀ عامتر است. این را میتوان شناسایی معرفتی4 نامید. معنای دوم شناسایی، ناظر است بر تصدیق5 چیزی که میتواند دو شکل شناسایی خود (به عنوان کارگزار به دلیل داشتن برخی ویژگیها) و شناسایی متقابل را داشته باشد. معنای سوم یعنی سازوکار شناسایی متقابل، راهی است برای توضیح اینکه چگونه یک رابطۀ نابرابر و مناقشهآمیز بین دو طرف میتواند با تصدیق متقابل هویتها و ارزشهای یکدیگر متحول شود یا حل و فصل گردد. به نظر میرسد که هر سه مفهوم در روابط بینالملل به شکلی درآمیخته مطرحند.
اما وقتی در روابط بینالملل از شناسایی سخن میگوییم، آنچه در وهله نخست به ذهن متبادر میشود، شناسایی یک دولت از سوی دولتهای دیگر است که در پیوند نزدیک با مفهوم حاکمیت در جامعه بینالملل قرار دارد. در حقوق بینالملل، حاکمیت دولتها باید به رسمیت شناخته شود تا آنها دولت حاکم محسوب شوند و بتوان حقوق و تکالیف ناشی از حاکمیت را به آنها نسبت داد و هویت حقوقی برای آنها قائل شد (ر.ک: لطفی، 1398). اما در دو سه دهه اخیر علاوه بر بعد حقوقی شناسایی، این موضوع برای نظریهپردازان اجتماعی روابط بینالملل نیز اهمیت یافته است (Agne, 2013: 96). با طرح مسئله شناسایی در نظریه اجتماعی انتقادی همراه با تأکید آن بر لزوم شناسایی هویتهای مختلف افراد و گروههای متفاوت در جامعه، بهتدریج این برداشت انتقادی از شناسایی نیز وارد روابط بینالملل شد و موضوع بحثهای نظری و مطالعات تجربی و تاریخی قرار گرفت. به علاوه با بحث غایتشناسانه درباره دولت جهانی بهمثابه جامعترین شکل شناسایی انسانی، بعدی دیگر از شناسایی نیز مطرح شد. تاکنون دهها مقاله و کتاب درباره شناسایی در رشته روابط بینالملل به رشته تحریر درآمده است و مباحث نظری جدیدی چون احترام و بیاحترامی نیز بهتبع بحث شناسایی مطرح شده است.
اما درباره این بحث در رشته روابط بینالملل در ایران کمتر به طور جدی بحث و بررسی شده است. همانگونه که قوام و روانبد (1390) بیش از یک دهه پیش در عنوان مقاله خود اشاره کردند، شناسایی -حداقل در ایران- همچنان «حلقه مفقوده در تحلیل روابط بینالملل» است. حال آنکه شاید بتوان آن را یکی از زمینههای مهم در تحلیل روابط بینالملل، روابط منطقهای، روابط دوجانبه و سیاست خارجی تلقی کرد.
میتوان نگرشهای موجود به شناسایی در روابط بینالملل را به اشکال متفاوتی دستهبندی کرد. از یکسو میتوان بحث را در قالبهای تجربی و هنجاری دید. از سوی دیگر، بحثهای نظری و تاریخی- تجربی را از هم جدا کرد. در میان رویکردهای نظری نیز شاید بتوان از برداشتهایی چون رویکرد مکتب انگلیسی، سازهانگاری یا نظریۀ انتقادی به شناسایی سخن گفت. یا حتی نگرشهای سیاسی، حقوقی و اخلاقی به مفهوم شناسایی را مدنظر قرار داد. همچنین میتوان دیدگاههای متفاوت نسبت به پیامدهای شناسایی از نظر تعارض یا همزیستی را دنبال کرد. ابعاد تکوینی، بازتولیدی و تحولآفرین شناسایی هم میتوانند پایه تقسیمبندی آثار قرار گیرند یا میتوان از نقش قوامبخش یا بالعکس قوامیافتگی حاکمیت در جامعه بینالملل سخن گفت(1).
هر یک از این رویکردهای گونهشناختی میتواند در پررنگ و برجسته کردن اهمیت ابعاد شناسایی و نیز رابطه میان ابعاد مختلف آن به ما کمک کند. در اینجا چنین استدلال میشود که با توجه به جنس بحثهای نظری درباره شناسایی در روابط بینالملل، سه رویکرد اصلی به مفهوم شناسایی میتوان داشت: رویکرد متعارف، رویکرد انتقادی و رویکرد غایتشناختی.
پرسش اصلیای که با این تقسیمبندی پیش میآید این است که چگونه میتوان میان این سه رویکرد که سرچشمه، نگاه و تحلیل متفاوتی از اهمیت و نقش شناسایی در روابط بینالملل دارند، پیوند برقرار کرد؟ استدلال اصلی مقاله آن است که هر سه رویکرد در کنار وجه تبیینی، واجد بعدی هنجاری هستند که حتی بهرغم ذکر نکردن صریح آن در مباحث، آنها را به هم پیوند میزند. به بیان دیگر، همه آنها میتوانند به نظریۀ سیاسی یا هنجاری بینالمللی (ر.ک: مشیرزاده، 1400) مساهمتی داشته باشند. هرچند برای مثال درباره مفهومی چون رویه/ کردار6 تلاش شده تا به نحوی با یافتن مشترکاتی بتوان به نوعی نظریه رویه در روابط بینالملل دست یافت (ر.ک: بیوگر و گادینجر، 1400)، این امر مورد توجه تحلیلگران و نظریهپردازان شناسایی در روابط بینالملل قرار نگرفته است.
هرچند در مطالعات مفهومی و نظری از ایندست معمولاً روش تحقیق به معنای دقیق آن، جایی پیدا نمیکند و بیشتر مباحث جنبه استدلالی دارند، با این حال میتوان گفت که نوعی روش «تحلیل متن7» برای هدایت بحث به کار گرفته میشود. به بیان تیچر و همکاران، منظور از متن (جدا از برداشتهای موسع از آن به عنوان «رویدادی ارتباطی»)، نوشتههای نسبتاً طولانی مانند مقالات و کتابهاست که معناشناسی متنی8 یا انسجام9 معنای آنها را مشخص میکند. این انسجام با توجه به نیت10 نویسنده و پذیرش11 آن (در اینجا به معنای نگارش با نیت پذیرش آن به عنوان متنی درباره شناسایی بینالمللی) حاصل میشود (Titscher et al, 2000: 20-23).
در تحلیل متن، تفسیر محتمل از آن متن با تکیه بر محتوای آن صورت میگیرد (McKee, 2003: 1). بر همین اساس متنهای اصلی مرتبط با بحث شناسایی مشخص و مورد مطالعه قرار میگیرد و تلاش میشود از یکسو درونمایههای12 خاص آنها مشخص شود (که سه رویکرد اصلی را میتوان بهمثابه سه درونمایه محوری در نظر گرفت) و سپس درونمایه مشترک این سه دسته آثار شناسایی شود که تعیین آن، هدف اصلی این مقاله را تشکیل میدهد. همچنین در بحث درباره آثار مختلف به جنبه بینامتنی و تأثیرپذیری از متون دیگر توجه میشود. شایان ذکر است که در این نوع از تحلیل متون، هم به نیت نویسنده (مثلاً غایتشناسانه یا انتقادی بودن رویکرد که به صراحت ذکر شده) توجه میشود و هم فراتر از آن و با تکیه بر رویکرد رولان بارت13 که به خواننده اجازه میدهد خوانش و تفسیر خود را از متن داشته باشد (Belsey, 2013: 165)، برداشت مفسر در تعیین درونمایه هم نقش دارد.
در ادامه با اتکا بر آثار موجود، برداشتها و استدلالهای اصلی سهگانه مورد اشاره درباره شناسایی یعنی رویکرد متعارف، انتقادی و غایتشناختی بررسی میشود. سپس وجه هنجاری آنها، تجزیه و تحلیل خواهد شد و در نهایت نتیجه مقاله ارائه میشود.
رویکردهای سهگانه شناسایی
شناسایی در روابط بینالملل میتواند در سطحی دولتمحور و در چهارچوب جامعه بینالملل مورد توجه قرار گیرد. شناسایی در این رویکرد، که از آن به عنوان رویکرد متعارف نام میبریم، میتواند در سطح شناسایی حاکمیت یا دولتبودگی و در واقع وجه اشتراک اعضای جامعه بینالملل باشد یا از آن فراتر رود و بحث هویت مبتنی بر تفاوت را شامل شود. این برداشت متعارف حقوقی و سیاسی را میتوان در آثار مکتب انگلیسی و بیشتر و مفصلتر در رویکرد سازهانگاری متعارف دید. گاهی نگاه به شناسایی از منظری غایتشناختی است؛ یعنی در امتداد دیدگاه تحلیلی و تبیینی میتوان به این پرداخت که آیا شناسایی میتواند غایت خاصی را برای سیاست جهانی رقم بزند. این نگرش را میتوان در نگاه غایتشناختی ونت جستوجو کرد. سرانجام میتوان به نظریهپردازان انتقادی روی کرد و نگاه انتقادی نسبت به شناسایی را چه در چهارچوب استدلال برای صلح جهانی و چه در جهت نقد اروپامحوری رویه عدم شناسایی کامل غیر غربیها دید. در ادامه این سه دیدگاه را بررسی میکنیم.
رویکرد متعارف
نخستین وجهی از روابط بینالملل که با مفهوم متعارف شناسایی به ذهن میآید، حقوق بینالملل و جایگاه شناسایی در آن است. بخشی از حقوقدانان بینالملل، اهمیت زیادی برای شناسایی قائل نیستند و برآنند که وقتی دولتی شرایط لازم را دارد، دولت است و شناسایی، تأثیری در دولتبودگی آن ندارد، بلکه فقط زمینهای است برای برقراری روابط دیپلماتیک با آن. حال آنکه بسیاری از حقوقدانان بینالملل معتقدند برای آنکه حاکمیت دولت، منزلت بینالمللی بیابد، شناسایی سایر دولتها ضرورت دارد (Fabry, 2010: 2). از این دو به عنوان نظریههای اعلامی14 و تکوینی15 حاکمیت نام برده میشود (Agne, 2013: 97-98). به بیان دیگر، برخی وجه داخلی حاکمیت را برای دولتبودگی کافی میدانند و برخی علاوه بر آن، وجه خارجی یا بینالمللی حاکمیت را که مستلزم شناسایی است، ضروری تلقی میکنند (برای بحث وجه داخلی و خارجی حاکمیت، ر.ک: ونت، 1384).
بارتلسن (2013) در بررسی ابعاد حقوقی شناسایی بر آن است که در این رویکرد، مسئله این است که چه چیزی، دولتی را صاحب صلاحیت برای عضویت در جامعه بینالملل میسازد. شناسایی، حقوق دولتها را با هم برابر میسازد، زیرا برای همه آنها، مجموعه حقوق و تکالیف واحدی را در نظر میگیرد. نوعی شناسایی معرفتی ماقبل شناسایی حقوقی وجود دارد؛ یعنی باید واحدی دولت باشد تا مسئله شناسایی آن را بتوان مطرح کرد و آن هم عبارت است از نوعی معیار هنجاری در اینباره که چه چیزی به حکمرانی مشروع قوام میبخشد. اما معمولاً کنترل کارآمد سرزمین معیار اصلی بوده است و بعد از جنگ سرد، معیارهای دیگری مانند مردمسالاری یا رعایت حقوق بشر مطرح شدهاند. به نظر بارتلسن، نظریه و عمل شناسایی حقوقی، تابع ملاحظات اخلاقی و سیاسی است.
اما در رشته روابط بینالملل و در اکثر بحثهای نظری و تجربی، همین بعد حقوقی شناسایی چندان مورد توجه نبوده است و همانگونه که فابری (2010) میگوید، بحثهای واقعگرایان کلاسیک، نوواقعگرایان، نهادگرایان نولیبرال، یا جامعهشناسان تاریخی همراه با مفروض گرفتن دولتبودگی، حاکمیت و شناسایی و در کل خصوصیات حقوقی- سیاسی دولتبودگی مدرن است. هرچند واقعگرایانی چون شوئلر یا مورگنتا به مفاهیمی چون منزلت و پرستیژ و مانند آن توجه دارند که با شناسایی در پیوند است، در میان واقعگرایان، استیون کراسنر مستقیماً و به شکلی انتقادی با هر دو مفهوم حاکمیت و شناسایی به عنوان نفاق و دورویی سازمانیافته16 رویارو شده است (ر.ک: Krasner, 1999; 2013). به نظر کراسنر، گونه آرمانی دولت حاکم یعنی واحدی واجد خودمختاری یا استقلال، حکمداری مؤثر و کارآمد و شناسایی، در عمل وجود ندارد. این نیز به دلیل پیچیدگی، تعدد و تعارض اصول و هنجارها و قواعد و شاید مهمتر از همه این است که ساختارهای اقتدار و مشروعیت، جنبه تکوینی ندارند، بلکه فقط به عنوان «ابزار» در خدمت منافع دولتها قرار میگیرند. در عمل، ابعاد مختلفی که لازمه موجودیت دولت حاکم است، وجود ندارد و در نتیجه باید به شناسایی فقط به عنوان نوعی نفاق و ریای سازمانیافته نگریست (ر.ک: Krasner, 2013).
در مقابل، هم در مکتب انگلیسی و هم در سازهانگاری، به دلیل اهمیت تکوینی حاکمیت در جامعه دولتها یا جامعه بینالملل، بحث شناسایی به شکلی جدیتر مورد توجه بوده است. در چهارچوب برداشت از جامعه بینالملل در مکتب انگلیسی، شناسایی حاکمیت به عنوان امری تکوینی برای جامعه بینالملل، اهمیتی خاص دارد؛ اما در میان نویسندگان مکتب در برداشت از خود حاکمیت، همصدایی دیده نمیشود. برخی چون مانینگ مانند برخی حقوقدانان بینالملل برآنند که حاکمیت پیش از شناسایی وجود دارد و جامعه بینالملل، قوامبخش اعضایش نیست و حاکمیت را ایجاد نمیکند و فقط برای برقراری روابط عادی و دیپلماتیک، اهمیت دارد. در مقابل، این دیدگاه به شکل ضمنی در آرای مارتین وایت و دیگران هست که لازمه مشروعیت عضویت دولتها در جامعه بینالملل، شناسایی حاکمیت آنهاست؛ یعنی جامعه دولتها باید قابلیت دولتبودگی یک واحد سیاسی و مشروعیت آن را با شناسایی ایجاد کند.
بنابراین دولتهای موجود، «نقش قطعی تکوینی و تجویزی در تولد دولتهای جدید حاکم دارند». از این منظر، از «لحظه تکثر دولتهای خودقوامبخشی که استقلال هم را به رسمیت شناختند و روابط با هم را بر اساس قانونی مشترک بنا نهادند، جامعه دولتها به وجود آمد و موجودیت آن، ماقبل هر دولت جدیدی است» و بنابراین نسبت به آنها جنبه قوامبخش مییابد (Fabry, 2010: 3, 17-18).
از نظر بول (1977) نیز مانند وایت، جامعه بینالملل حول محور شناسایی متقابل حاکمیت دولتها برساخته شده است و هدف آن در برداشت کثرتگرایانه همزیستی دولتها و رعایت اخلاق مبتنی بر تفاوت است (Alderson & Hurrell, 2000: 7).
سازهانگاران را میتوان ستون اصلی بحث درباره شناسایی در معنای دولتمحور و متعارف آن در روابط بینالملل دانست. الکساندر ونت (1384) با نگاهی دولتمحور به نظام بینالملل مینگرد، زیرا دولتها را مهمترین شکل مسلط سوژگی در عرصۀ سیاست بینالملل میداند و بر آن است که آنها با شناسایی یکدیگر به عنوان دولت حاکم، این هویت دولتی را قوام میبخشند. درست است که دولتها، جنبهای خودقوامبخش دارند، یعنی حاکمیتشان با توانایی و هویتبخشی خود به عنوان دولت تاحدی شکل میگیرد، اما این نافی جنبه قوامبخش دولتبودگی بر پایه روابط با سایر دولتها یعنی شناسایی توسط آنها به عنوان شناسایی بیرونی نیست. در واقع شناسایی توسط دیگران است که امکان بقا را به دولت میدهد و تاحد زیادی آثار آنارشی بینالمللی را تعدیل میکند.
اما اهمیت شناسایی به این امر محدود نیست. بلکه دولتها مانند افراد، نیاز به شناسایی اجتماعی دارند. شناسایی منزلت آنها توسط سایرین به آنها امنیت وجودی میدهد و نیاز ایشان به کسب احترام به نفس را تأمین میکند. کارگزاری و در پیش گرفتن برخی رویهها مستلزم شناسایی «خود» از سوی «دیگران» است. نقشها و جایگاهها در جامعه بینالملل نیز مستلزم شناسایی است. مثلاً هژمون بودن هژمون باید مورد شناسایی قرار گیرد تا باشد. هژمون به خود از منظر دیگری مینگرد و هویت هژمون را مییابد؛ یعنی حتی جنبۀ درونی هویت نیز جنبهای بیرونی دارد (آنچه در قاموس تعاملگرایان نمادین، من مفعولی یا Me تلقی میشود). هویتهایی چون قدرت بزرگ، هژمون، قدرت منطقهای و مانند اینها، مستلزم شناسایی دیگران است تا به عنوان جایگاهی مشروع به رسمیت شناخته شود.
به این ترتیب شناسایی در پیوند با هویت و کیستی است و کیستی دولت با شناسایی دیگران تحقق مییابد. اما به بیان ونت، این نوعی شناسایی کممایه17 است؛ یعنی آنچه وجه اشتراک دولتها به عنوان دولت است، در اینجا شناسایی میشود و بر اساس آن با شناسایی حاکمیت، دولتها به سوژهای مستقل در یک اجتماع مبتنی بر قانون تبدیل میشوند و کارگزاری، حقوق و تکالیفی مییابند (Wendt, 2003: 511-512). اما میتوان از شناسایی پرمایه18 نیز سخن گفت. این نوع شناسایی بر اساس تفاوت میان دولتهاست و نه شباهت آنها؛ یعنی آنچه آنها را منحصربهفرد و متمایز میسازد. طلب شناسایی برای این نوع سوژگی میتواند اشکال بسیار متعددی به خود بگیرد، از دولت اسلامی تا لیبرال تا برگزیده الهی تا قدرت بزرگ، قدرت منطقهای و مانند آن.
در عین حال باید توجه داشت که هرچند رویه شناسایی در جامعه بینالملل مرکب از دولتها، جنبه تکوینی دارد، یعنی با شناسایی است که این جامعه در وهله اول شکل گرفت، با این حال در واقع تا مدتها به دولتهای غیر اروپایی و غیر غربی تعمیم نمییافت و پایه تفاوت میان اروپاییان و غیر اروپاییان و حتی مشروعیتبخشی به رویههایی چون استعمار بود (ر.ک: Ringmar, 2014).
اریک رینگمار (2012) بر مبنای نگرشی سازهانگارانه، هویت را واقعیتی اجتماعی میداند که از طریق تعامل برساخته میشود و آنچه درباره هویت افراد صادق است، درباره هویت دولتها نیز صدق میکند. او در تلاش برای توجیه انتقال مفهوم میانشخصی شناسایی به مفهومی قابل کاربست در فضای بینالملل و میاندولتی، بر آن است که فرایند مشابهی بین اشخاص و دولتها جاری است. به بیان وی، ملت، اجتماعی است از افرادی که به یک اجتماع متصور تعلق دارند و دولتها، محافظان سیاسی19 اجتماعات روایتساز/ داستانپرداز هستند. در واقع برای تعیین هویت «خود»، هم افراد و هم دولتها، روایتی از خود دارند که جایگاه آنها را در زمان و مکان مشخص میسازد. اما دیگر افراد/ دولتها (ملتها) هم روایتی از آنها دارند. دولتها، خواهان اطمینان از خود هستند و در نتیجه خواهان آنند که دولتهای دیگر، هویت آنها را به رسمیت بشناسند. همانگونه که افراد، روایتی از خود دارند و آن را به دیگران عرضه میکنند و میخواهند که این روایت مورد پذیرش دیگران قرار گیرد، دولتها نیز روایاتی از خود دارند.
ملت را میتوان اجتماع داستانسرایان نامید. داستانهای ملت، «خود ملی را در زمان و مکان قرار میدهد» و به آن، گذشته و آینده و شخصیت ملی میبخشد. این داستانها از طریق رسانهها اعم از چاپی و شنیداری و دیداری و الکترونیک بازنشر میشوند. دولت نیز حافظ و نگهبان این اجتماع داستانسرایان است و به یک اعتبار، «حق تعیین شخصیت خود جمعی» را برای خود حفظ میکند. تعریف از خود میتواند به عناوین مختلفی باشد؛ از ابرقدرت و قدرت منطقهای تا انقلابی، تجدیدنظرطلب و مانند آن. اما نیاز به شناسایی داستان خود از سوی دیگران به معنای طلب احترام برای خود و داشتن مقام و جایگاهی برابر با دیگران در عین تفاوت با آنهاست. نکته مهم درباره این داستانها آن است که آنها، پایۀ رابطۀ ما با دیگرانند و «ما را در میدانی عاطفی، مرکب از دوستان و دشمنان قرار میدهند».
به این ترتیب به نظر رینگمار، داستانها چهار تقاضا به همراه دارند: «1- میخواهیم موجودیت ما شناخته شود. 2- خواهان احترام هستیم. 3- فردیت خود را میخواهیم. 4- خواهان ارتباط و پیوستگی هستیم» و اگر شناسایی نشویم، تجربهای تروماتیک خواهیم داشت؛ چون حس میکنیم مورد اهانت و توهین و تحقیر قرار گرفتهایم و غرورمان جریحهدار میشود و حتی حس میکنیم هویت اجتماعی نداریم. در واقع شناسایی متقابل، شرط تحقق نفس است. پس دو روایت داریم: روایت فرد/ دولت از خود و روایت فرد/ دولت از آن به عنوان دیگری. آنچه شناسایی میشود یا نمیشود، روایت از خود توسط دیگران است. دولتها، روایتی از خود به عنوان ابرقدرت، قدرت بزرگ، قدرت منطقهای، حافظ وضع موجود، انقلابی و... دارند که دیگران میپذیرند یا نمیپذیرند. اما معمولاً یک روایت از آنها مسلط میشود که میتواند با روایت خود آنها از خود متفاوت باشد. اما دولتها همچون افراد میخواهند که به داستان خود آنها احترام گذاشته و متمایز و متفاوت بودن آنها به رسمیت شناخته شود (Ringmar, 2012: 6-7).
در جامعه بینالملل، شناسایی همیشه کموبیش نسبی بوده است. بنابراین تاریخ آن، «تاریخ مبارزه برای شناسایی» است که به انگیزۀ دولتها برای بسیاری از کارهایی که انجام میدهند، قوام میبخشد. متعارض بودن دعاوی دولتها در این زمینه منجر به مبارزهای مستمر میشود. درست است که جوامع غیر اروپایی که در آغاز به عنوان «بربر» به طور جدی شناسایی نمیشدند، در نهایت شناسایی شدند، اما این شناسایی بر اساس شرایطی بود که اروپاییان نهاده بودند؛ یعنی غیر غربیها نیز همان منطق نظام دولتی اروپایی را در کانون هویت خود قرار دادند. نتیجه اینکه با وجود شناسایی حاکمیت آنها، برای بسیاری، این امر بیشتر جنبه لفظی و صوری یافت (Ringmar, 2012: 10-13).
در برابر عدم شناسایی، سه گزینه وجود دارد:
1. تسلیم شدن و پذیرش اینکه دیگران حق دارند و ما نمیتوانیم آنی باشیم که فکر میکنیم هستیم؛ مثلاً یک قدرت بزرگ پس از شکست در جنگ. نتیجه برگرفتن یک داستان جدید برای تعریف هویت خود است.
2. پذیرش نظر دیگران در عین پایبند ماندن به داستان خود و تلاش برای رسیدن به آن هویت در نظر دیگران؛ مثلاً با افزایش قدرت اقتصادی و نظامی یا مدرن شدن.
3. پای فشردن بر داستان خود بدون ایجاد تغییر و در عوض، تلاش برای قبولاندن آن به دیگران با قانع کردن آنها به اینکه اشتباه میکنند و مجبور کردن آنها به تغییر عقیده. در اینجا خشونت، مشکلآفرین است، چون نمیتوان دیگران را به زور واداشت تا به ما احترام بگذارند. اما در روابط بینالملل گاه کارساز است، مثلاً جنگ برای اثبات قدرت خود یا نیل به استقلال (Ringmar, 2012: 8).
رینگمار در بازگشت به تاریخ نشان میدهد که چگونه اروپاییان فقط همدیگر را به رسمیت میشناختند و از شناسایی کشورهایی چون چین، ژاپن، ایران و... سر بازمیزدند و آنها را یا «بربر» میدانستند یا شناسایی نیمهکارهای از آنها داشتند در حد اینکه نوعی جایگاه بینالمللی برایشان قائل شوند. به نظر وی، اروپاییان فقط کسی را که کاملاً اروپایی باشد، یعنی از «خود» آنها باشد، شناسایی میکردند و بر همین اساس دیگران میکوشیدند تا اروپایی شوند (Ringmar, 2012: 13).(2)
به این ترتیب رینگمار، تاریخ روابط بینالملل را تاریخی سرشار از تلاشهای مستمر برای کسب شناسایی میبیند؛ یعنی دولتها تلاش کردهاند تا دیگران را متقاعد یا وادار سازند که هویت آنها را به رسمیت شناسند و این تلاش همچنان برقرار است.
میشل موری20 (2019)، بحث شناسایی سازهانگاران را خاصتر میسازد و آن را با مباحث مرتبط با برآمدن قدرتهای بزرگ نوظهور، بیثباتی احتمالی همراه آن و اختلافات نظری موجود درباره مسالمتآمیز بودن یا نبودن انتقال قدرت در روابط بینالملل پیوند میزند. پایه بحث این است که دولتی وجود دارد که قدرتش به شکلی روزافزون افزایش مییابد و دولتی مستقر هم هست که در موضعی متفوق قرار دارد و نظم بینالملل موجود به نفع آن است و در نتیجه مایل به از دست دادن موضع متفوق خود نیست. به بیان دیگر، شکافی میان نظم اجتماعی موجود و توزیع قدرت شکل میگیرد. قدرت مستقر از قدرتیابی دولت جدید دچار هراس امنیتی میشود و با شروع اقدامات امنیتطلبانه آن، معمای امنیت شکل میگیرد؛ دو طرف درگیر مسابقه تسلیحاتی میشوند و رقابت امنیتی شدیدی با تلاش قدرت نوظهور برای تحکیم جایگاه خود در نظم بینالمللی که سازماندهیاش به نفع آن نیست، شکل میگیرد.
بسیاری از تجارب تاریخی هم حاکی از آنند که قدرت نوظهور به یک دولت تجدیدنظرطلب تبدیل میشود و سیاستهای تهاجمی در پیش میگیرد. اما چرا همیشه اینگونه نیست؟ نه توزیع قدرت میتواند این را تبیین کند و نه ارزیابی عینی از سمتگیری قدرت نوظهور نسبت به وضع موجود. در اینجا به نظر موری باید به عوامل اجتماعی و نه مادی توجه کرد. اینکه مسئله پرستیژ و منزلت برای دولتهای رو به افول و رو به صعود اهمیت دارد، مورد توجه بوده است؛ اما عمدتاً ناشی از قدرت مادی تلقی شده، به برداشت دقیق از توانمندیهای مادی عمدتاً نظامی فروکاسته میشود و درباره این وجه غیر مادی نظریهپردازی نمیشود. اما تلاش موری آن است که چهارچوبی نظری بر مبنای تلاش برای کسب شناسایی برای فهم عوامل اجتماعی که به برایندهای انتقال قدرت شکل میدهند، ارائه کند. استدلال اصلی موری این است که تجدیدنظرطلبی قدرت رو به ظهور یعنی این برداشت که قدرت رو به تزاید آن و تلاشهایش برای تغییر وضع موجود، نامشروع است و باید آن را مهار کرد، یک برساخت اجتماعی است. این تعاملات قدرت رو به ظهور با دیگران در جهت کسب شناسایی هویت خود به عنوان یک قدرت بزرگ است که به عنوان تجدیدنظرطلبی برساخته میشود.
همانگونه که در بالا گفته شد، دولتها نیازمند شناسایی منزلت خود هستند. قدرت رو به ظهور نیز خواستار آن است که با کسب قدرت مادی، جایگاه و هویتش به عنوان قدرت اصلی به رسمیت شناخته شود. از آنجا که فرایند ایجاد و حفظ هویت در عرصۀ سیاست بینالملل، وابسته به پاسخ سایر دولتهاست، فرایندی نامطمئن است.
به نظر موری، دولتها برای مدیریت این عدم اطمینان و ناامنی، هویتهای مورد نظر خود را بر رویههای مادی نمادین متکی میسازند. رویههای حفظ و اطمینان درباره هویت خود به عنوان یک قدرت اصلی معمولاً متضمن افزایش توانمندی نظامی (مانند رزمناوها، ناوهای هواپیمابر و سلاحهای هستهای) است که داشتن آنها لازمه جایگاه قدرت بزرگ شناخته میشود. پس این رویههای هرچند مادی در کانون ساخت هویت قدرت رو به ظهور طی انتقال قدرت هستند و اینها بهرغم آنکه ممکن است از نظر راهبردی ضرورت و مفیدیتی نداشته باشند یا حتی همراه با مخاطرات امنیتی باشند، برای کسب هویت لازم تلقی میشوند. اینکه آیا قدرت رو به ظهور تهدیدگر و تجدیدنظرطلب قلمداد شود یا نه بستگی به این دارد که قدرتهای موجود آن را بهرسمیت بشناسند یا خیر. اگر به رسمیت شناخته شود، حق آن را مییابد که خواهان تغییر قواعد و هنجارهای حاکم بر نظم بینالملل شود. با شناسایی است که از معمای امنیت اجتناب میشود و ظهور مسالمتآمیز قدرت، امکانپذیر میگردد. در حالت عکس آن، اگر هویتِ موردِ درخواستِ قدرتِ رو به ظهور شناسایی نشود، قدرت نظامی آن نیز نامشروع تلقی و نظم بینالملل با مخاطره روبهرو خواهد شد. عدم شناسایی است که باعث برساخته شدن قدرت رو به ظهور به عنوان یک تجدیدنظرطلب و متعاقب آن، دوران گذار همراه با ثبات میشود (Murray, 2019: 5-8).
بحث دیگری که در این زمینه میتوان دنبال کرد، به احترام و بیاحترامی مربوط میشود (در ادامه خواهیم دید که در رویکرد انتقادی نیز بر رابطه شناسایی و عدم شناسایی با احترام و بیاحترامی تأکید میشود). دولتهایی که در نظام بینالملل با بیاحترامی در سطوح مختلف و اشکال متفاوت روبهرو میشوند، به درجات و صورتهای متفاوتی واکنش نشان میدهند و برای گریز از همکاری یا توسل به خشونت یا رفتارهای دیگر تعارضآمیز، آمادگی مییابند. بر این اساس باید ریشه بسیاری از تعارضات بینالمللی را نیز در همین بیاحترامی جستوجو کرد (ر.ک: Wolf, 2011).
به این ترتیب شناسایی در معنای متعارف آن از یکسو شامل شناسایی شباهتهاست که در مفهوم شناسایی حاکمیت تجلی مییابد و از سوی دیگر، شناسایی تفاوتها یعنی خصوصیت یا جایگاهی را که دولتی خاص برای خود تعریف میکند و میتواند جنبهای مادیتر یا معناییتر داشته باشد، در برمیگیرد.
رویکرد غایتشناختی
الکساندر ونت در چهارچوب بحث سازهانگاری علمگرایانه خود و توجه خاص به فرهنگهای آنارشی، بر اهمیت بحث شناسایی در روابط بینالملل تأکید دارد و بر آن است که در نهایت فقط با رسیدن به دولتی جهانی است که نیاز به شناسایی را میتوان کاملاً برآورده ساخت و از این راه به «اجتنابناپذیری دولت جهانی» میرسد. بحث او در ادامه نظریه اجتماعی سیاست بینالملل در چهارچوب نظام آنارشیک و منطق آن است، اما این بار به دنبال ارائه یک نظریه غایتشناختی (بر اساس توجه به هدف یا غایت بهعنوان نوعی علت برای یک نظام) از منطق آنارشی است (ر.ک: ونت، 1384). به نظر او، گرایشی ساختاری وجود دارد که شکلگیری دولت جهانی را دیر یا زود اجتنابناپذیر میسازد. علمگرایی او با اتکای نظریهاش بر یک نظریه علمی (و نه هنجاری) غایتشناسانه یعنی نظریه خودسازمانبخشی است که نشان میدهد نظم چگونه در یک نظام در نتیجه تعامل میان عناصری که پیرو قواعد هستند، ظهور میکند (Wendt, 2003: 492-503).(3)
او دولتها را به عنوان گروههای سیاسی خودمختار تعریف میکند. در عین حال دولت یک «کنشگر جمعی پیکروار21» نیز هست؛ یعنی کنشگری مرکب از افراد که خود نیز یک ساختار است، اما خصوصیات ویژه این ساختار به آن نیتمندی جمعی میدهد. یعنی توانایی اعضای آن به اینکه به شکلی یکپارچه به عنوان یک کارگزار عمل کنند (Wendt, 2003: 505). به لحاظ تاریخی، دولتها همواره متکثر بودهاند و هویتهای متفاوت و مستقل خود را داشتهاند؛ اما شکلگیری دولت جهانی مستلزم تغییر در هویت آنهاست. هرچند رویه دولتها در سیاست خارجی به معنای بازتولید این هویت متکثر است، در نهایت این وضعیت، موجد عدم تعادل است و دولتهای متکثر لاجرم جای خود را به یک دولت جهانی خواهند داد (Wendt, 2003: 507).
اما آنچه از منظر بحث ما اهمیت دارد این است که برای ونت، آنچه ظهور دولت جهانی را اجتنابناپذیر میسازد، نیاز به شناسایی است؛ یعنی سازوکاری که این برایند را به بار میآورد، تعامل میان مبارزه برای شناسایی در سطح خرد و فرهنگهای آنارشی در سطح کلان است. به نظر او، «مبارزه برای شناسایی درباره تکوین هویت فردی و گروهی است و در نتیجه سرانجام درباره انگارههاست؛ اما رقابت مادی نیز نقش میانجی را در آن دارد.» استدلال مرسوم درباره بُعد مادی اجتنابناپذیری دولت جهانی این است که شدت قدرت انهدامی سلاحهای هستهای، شرایطی را فراهم کرده که مقیاس بهینه برای دولت، شکلگیری آن در سطح جهانی است. اما به نظر ونت، این زمینه مادی کفایت نمیکند و باید تغییری هویتی نیز صورت گیرد. یعنی باید بتوان توضیح داد که چرا مرزهای هویت دولتی باید تا آن حد گسترش یابد که همه مردم جهان را شامل شود (Wendt, 2003: 507-510).
استدلال ونت در اینجا، ساختاری است؛ اما به درستی تأکید دارد که در هر استدلال ساختاری باید فرضی درباره خواست انسانها، پایه استدلال قرار گیرد (مانند امنیتجویی در واقعگرایی والتسی). با پذیرش اهمیت امنیت، ونت بر آن است که این کافی نیست و انسانها به دنبال شناسایی نیز هستند. در نتیجه منطق آنارشی فقط معطوف به تأمین امنیت نیست، بلکه تلاش در راه شناسایی نیز هست. شرط شناسایی، وجود تفاوت و دیگربودگی است. تفاوت ناشی از بدنهای جداگانه افراد انسانی و مرزهای میان کشورهاست. شناسایی، عملی اجتماعی است که به تفاوت، معنایی خاص میدهد: «دیگری» به عنوان سوژهای با جایگاه اجتماعی مشروعی در ارتباط با «خود» قوام مییابد. به عبارت دیگر خود، به دیگری اهمیت میدهد و در برابر او، تکالیفی مییابد. دیگری شناسایینشده (دشمنان در جنگها یا بردهها در نظامهای بردهداری) اهمیت ندارد و میتواند در صورت صلاحدید «خود» کشته شود. پس امنیت فیزیکی نیز منوط به شناسایی است، اما فقط این نیست؛ با شناسایی است که خود هویت مییابد و به سوژه بدل میشود. پس شناسایی تفاوت، شرط سوژگی و فاعلیت است (Wendt, 2003: 511).
«شناسایی میتواند کممایه باشد؛ یعنی دیگری در یک اجتماع مبتنی بر قانون به عنوان سوژهای مستقل و واجد جایگاه حقوقی به رسمیت شناخته میشود و میتواند واجد نیاز، حقوق و کارگزاری شود. اما در شناسایی پرمایه، فرد به عنوان موجودی منحصربهفرد و خاص مورد احترام نیز قرار میگیرد. در اینجا هم تفاوت و متفاوت بودن به طور اخص و فراتر از تفاوتی عام شناسایی میشود. دیگری در اینجا به عنوان آنچه بر اساس آن خود را متفاوت میبیند، شناسایی میشود: فضیلتمند، قدرت بزرگ، فرد یا دولتی موفق و... در نتیجه مبارزه برای رسیدن به این نوع از شناسایی از سوی دیگران نامحدود و همیشگی است. مبارزه بر سر شناسایی پرمایه در طول زمان میتواند به شکل پذیرش عدم خشونت باشد. وقتی این نوع طلب شناسایی به طور متقابل برآورده شود، نوعی همبستگی و وحدت هویتی حاصل میشود، دیگری به بخشی از خود تبدیل خواهد شد و «ما» شکل میگیرد و کنشگرانی که یکدیگر را به عنوان واجد حق شناسایی کردهاند، به درجاتی بخشی از ما و متعلق به یک گروه میشوند (مانند دولتهای اروپایی در چهارچوب وستفالیایی).
ممکن است این شناسایی، نامتقارن باشد و یکی، دیگری را به رسمیت بشناسد، اما متقابلاً به رسمیت شناخته نشود یا به همان اندازه به رسمیت شناخته شود که این باعث درجاتی از بیثباتی خواهد شد؛ زیرا آنانی که به طور کامل شناسایی نشدهاند، به مبارزه ادامه میدهند. پس عدم شناسایی کامل از نظر مادی، هزینهآور میشود و از نظر معنایی نیز نارضایتی به دنبال دارد؛ زیرا خود نیز وقتی از شناسایی از سوی دیگری به رضایت میرسد که دیگری را واجد ارزش و کرامت بداند. طلب شناسایی است که باعث میشود افراد در انقلابها مشارکت کنند یا در نبردها بجنگند؛ یعنی در راه نیل به شناسایی از امنیت فیزیکی خود نیز بگذرند. البته نه همیشه؛ چون مثلاً در صورت وجود شرایط خاص ساختاری مانند وجود هژمونی، افراد یا سایر کنشگران ممکن است خود را شایسته شناسایی هم ندانند. اما در بلندمدت، برآورده نساختن طلب شناسایی نظام موجود با خطر نابودی مواجه میشود» (Wendt, 2003: 512-514).
تا اینجای بحث، ونت کموبیش با بحث شناسایی متعارف و شناسایی انتقادی که در ادامه به آن میپردازیم، همپوشانی دارد؛ اما او در ادامه بر آن است که شناسایی، وجهی غایی نیز دارد. از آنجا که افراد، عضو گروهها هستند، شناسایی