روانکاوی سیاسی و گفتمان: گزاره‌های تروماتیک و سوژه‌های هیستریک درگفتمان نواصلاح‌طلبی (1392-1398)
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظریمه سیما سهرابی 1 , محمدرضا تاجیک 2 * , منصور میراحمدی 3
1 - دکتری علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
3 - استاد تمام گروه علوم سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: گفتمان دیگری بزرگ, مکتب لکانی, سوژه‌های هیستریک, لاکلائو و موفه و گفتمان نواصلاح طلبی.,
چکیده مقاله :
روان کاوی سیاسی متمرکز بر فرایندهای فعال‌ساز بُعد ناخودآگاه و نحوۀ تأثیرگذاری آن بر کنش/واکنش سوژه هاست. در این راستا، هر گفتمانی ذیل مکتب لکانی در حوزۀ «نظم نمادین» به «دیگری بزرگ» یک جامعه تعبیر می‌شود که در صورت وجود تناقض، سرکوب معنایی و کلاً واگراییِ انضمامی با فضای استعاری وعده داده شده‌اش در گزاره‌های هم-وجودِ مفصل بندی شده در منظومۀ معنایی اش، منجر به شکل‌گیری سوژه‌های هیستریک سیاسی می‌شود. این مسئله ریشه در «گزاره‌های تروماتیک» گفتمان و فعال‌سازی وجه «سمپتوماتیک» آن دارد که در جوامع پلورالیستی از منظر پدافند غیرعامل و فعال شدن انرژی جنبشی جامعه و کانالیزه شدن آن توسط دیگر پادگفتمان‌ها، به عنوان رخنۀ نفوذی بسیار مهمی محسوب می‌شود. این نوشتار با عطف به اهمیت موضوع حاضر، به شناسایی گزاره‌های تروماتیک در گفتمان نواصلاح طلبی در یک بازۀ زمانی شش ساله (1392-1398)، به منظور واکاوی چرایی تولد سوژه‌های هیستریک، بر مبنای چارچوب نظری روان کاوی سیاسی مکتب لکانی و روش‌شناسی گفتمانی لاکلائو و موفه در راستای آسیب‌شناسی انتقادی از وضعیت موجود پرداخته است.
Psycho-analysis has been concentrated on the unconscious dimensions of political subjects. Accordingly, the main political discourse of each society is considered as the “Other” in corresponding with Lacan’s psychoanalysis that is considered as the “Other” which can create hysteric subjects due to traumatic propositions. In the other words, in the case of the existence of any divergence between the metaphorical space of the discourse as the “Other” with the concrete realities of the society, it will lead to the activation of its symptomatic aspect. In fact, such crisis is taken into consideration as the significant security penetration in pluralist societies under the classification of passive defense by virtue of triggering dynamic energy of the mass and their canalization by the external and aggressive counter-discourses. This condition can jeopardize the “National Security” in each society. The current survey by recognizing the prominence of this subject has focused its duty to anatomize and find out the traumatic statements in the Neo-Reformist’s discourse, in the course of 6 years (2013-2019) to scrutinize the reason for the formation of hysteric subjects. To do so, this research has examined the Neo-reformist's discourse based on Lacanian psycho-analysis school and Laclau and Mouffe’s Discourse analysis as its method. The results of this article demonstrated the conspicuous divergence between the metaphorical constellation of the Neo-reformist’s discourse in confrontation with the concrete realities of Iran’s society that terminated in transformation its statements into traumatic ones and hence, creation of hysteric subjects that displayed their protestation towards malfunction of this discourse within different reincarnating movements.
آبراهامیان، یرواند (1389) تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نی.
ابراهیمی، سید رضا (1390) «خوانش شعر «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» فروغ فرخزاد از دیدگاه تحلیل روان¬کاوی ژاک لاکان»، فصلنامه علمی- پژوهشی زبان و ادب فارسی، سال سوم، شماره 9، صص1-24.
احمدوند، علی محمد و دیگران (1391) مديريت بحران‌های اجتماعي (اعتصاب، تظاهرات اعتراض¬آمیز و.
.
.
با رويكرد پلیس جامعه¬محور)، توسعه انسانی پلیس، شماره40، صص128-113.
استاوراکاکیس، یانیس (1392) لاکان و امر سیاسی، ترجمه م.
ع.
جعفری، تهران، ققنوس.
استور، آنتونی (1375) فروید، ترجمه ح.
مرندی، تهران، طرح نو.
افتخاری، اصغر (1381) درآمدی بر خطوط قرمز در رقابت های سیاسی، تهران، فرهنگ گفتمان.
الیوت، آنتونی وبرایان ترنر (1393) برداشت‌هایی در نظریه اجتماعی معاصر، ترجمه فرهنگ ارشاد، تهران، جامعه¬شناسان.
بوروسا، جولیا (1399) هیستری، ترجمه قاسم مؤمنی، تهران، نگاه.
پاینده، حسین (1388) «نقد شعر «زمستان» از منظر نظریۀ روانکاویِ لاکان»، فصلنامه زبان و ادب پارسی، شماره42، صص27-46.
پین، مایکل (1390) لکان، دریدا، کریستوا، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
تاجیک، محمدرضا (1382) تجربۀ بازی سیاسی در میان ایرانیان، تهران، نی.
--------------- (1383) گفتمان، پادگفتمان و سیاست، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
--------------- (1384) روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان، تهران، فرهنگ گفتمان.
--------------- (1392) معلم‌های نادان: رؤیت¬پذیری و آگاه¬سازی امر تروماتیک، تهران، تیسا.
--------------- (1397) لذت سوژه¬شدگی، تهران، عقل سرخ.
--------------- (1398) زیست جنبش: این جنبش یک جنبش نیست، نگاه معاصر، تهران.
--------------- (1399) جریانی در راه است: مانیفستی برای اصلاح¬طلبی دوم، تهران، تیسا.
جمشیدیها، غلامرضا و طوبی زمانی (1398) «آسیب‌شناسی گفتمان رسانه‌ای در حوزه قومیت؛ تبعیض‌های ادراک¬شده»، فصلنامه امنیت ملی، سال نهم، شماره33، صص 141-172.
حسینی¬زاده، سید محمدعلی (1389) اسلام سیاسی در ایران، قم، دانشگاه مفید.
دولوز، ژیل و گتا فلیکس گتاری (1397) کافکا: به سوی ادبیات اقلیت، ترجمه حسین نمکین، تهران، بیدگل.
-------------------------- (1398) فلسفه چیست؟، ترجمه محمدرضا آخوندزاده، تهران، نی.
دی پالمر، داناله و تری دانکلبرگر (1395) ساختارگرایی و پساساختارگرایی: قدم اول، ترجمه مهشید کریمایی، تهران، شیرازه کتاب ما.
رایت، رابین (1382) آخرین انقلاب بزرگ: انقلاب و تحول در ایران، ترجمه احمد تدین و شهین احمدی، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
رحمانی، جبار وعلی کاظمی (1390) «جماعت¬وارگي و جماعت هيأتي»، مطالعات جامعه¬شناختی، دوره 18 شماره سی و نهم، صص 153-165.
رحیمی، علیرضا (1398) «گفتمان اعتدال و امنیت ملی در جمهوری اسلامی ایران (1392-1396)»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال بیست و دوم شماره 1، صص33-71.
رضایی¬پناه، امیر و سمیه شوکتی مقرب (1394) هویت، گفتمان و انتخابات در ایران: مبانی ایدئولوژیک انتخابات 1392، تهران، نویسه.
رئیسی، محمد و دیگران (1398) «آسیب‌شناسي بحران¬های اجتماعي و الزامات سیاست¬گذاری امنیتي در پیشگیری از آن»، فصلنامه امنیت ملی، دوره نهم شماره 32، صص 75-102.
زوپانچیچ، آلنکا (1398) چرا روانکاوی؟ سه مداخله، ترجمه علی حسن¬زاده، تهران، بان.
ژیژک، اسلاوی (1388) وحشت از اشک¬های واقعی: کریستف کیسلوفسکی بین نظریه و مابعد نظریه، ترجمه فتاح محمدی، تهران، هزارۀ سوم.
----------- (1390) کژ نگریستن، ترجمه مازیار اسلامی و صالح نجفی، تهران، رخداد نو.
----------- (1392) لاکان به روایت ژیژک، ترجمه فتاح محمدی، تهران، هزارۀ سوم.
ساراپ، مادن (1382) راهنمایی مقدماتی بر پساساختارگرایی و پسامدرنیسم، ترجمه محمدرضا تاجیک، تهران، نی.
سعید، بابی (1390) هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام¬گرایی، ترجمه غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، تهران، دانشگاه تهران.
سلطانی، سید علی¬اصغر (1392) قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران، نی.
سهرابی، مه¬سیما و دیگران (1399) «روانکاوی سیاسی و سوژگی سیاسی: ریخت¬شناسی دلوزی از سوژۀ سیاسی انقلابی درگفتمان اسلام سیاسی 1357 ایران»، پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال دهم، شماره37، صص80-59.
سهرابی، مه سیما؛ محمدرضا تاجیک و منصور میراحمدی چناروئیه (1400) گفتمان نواصلاح طلبی و گفتمان امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ زیست-جنبش های ریزوماتیکی (1398-1392).
پژوهشنامه علوم سیاسی، سال شانزدهم شماره 2، 111-138.
شادلو، عباس (1392) جستاری تاریخی پیرامون تکثرگرایی در جریان اسلامی: پیدایش جریان راست و چپ مذهبی 80-1360، تهران، وزراء.
شاریه، ژان پل (1370) فروید: ناخودآگاه و روان¬کاوی، ترجمه سید علی محدث، تهران، نکته.
شفیعی، جمال و محمد مولایی (1399) نظریه¬پردازی؛ الگوی راهبردی دین در تولید امنیت فرهنگی، فصلنامه امنیت ملی، سال دهم، شماره36، صص43-86.
شفیعی، معصومه و فردین علیخواه (1393) «فضا و بازتولید قدرت (مطالعه‌ای درباره تفکیک جنسیتی در دانشگاه¬های تهران)»، فصلنامه تحقیقات فرهنگي ایران، سال هفتم، شماره 1، صص95-122.
شیری، قهرمان و دیگران (1391) «از لاكان تا مولانا: (نگاهي لاكاني به سير رشد رواني سوژه در آراي مولانا)»، دوفصلنامة علمي- پژوهشي ادبيات عرفاني دانشگاه الزهرا، سال سوم، شماره6، صص81-100.
عقيلي، وحید و فواد حبيبي (1390) «روان¬كاوي لاكاني به مثابه روش¬شناسي نقد فيلم»، پژوهشنامه علوم اجتماعي، سال پنجم، شماره2، صص107-124.
علی، بختیار (1393) آیا با لاکان می‌توان انقلابی بود؟، ترجمه سردار محمدی، تهران، افراز.
فضلی¬نژاد، سیف¬الله ومرتضی احمدیان (1389) «اقتصاد رانتی در ایران و راه‌های برون¬رفت از آن»، مجله اقتصادی ماهنامه بررسی مسائل و سیاست¬های اقتصادی، شماره11 و 12، صص129-158.
فوکو، میشل (1393) دیرینه¬شناسی دانش، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نی.
فینک، بروس (1397) سوژۀ لاکانی: بین زبان و ژوئیسانس، ترجمه محمدعلی جعفری، تهران، ققنوس.
قجری، حسینعلی و جواد نظری (1392) کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، تهران، جامعه¬شناسان.
قنبری، حسین (1396) قدرت معنایی و ساختار: خوانشی از اندیشه‌های آلتوسر، گرامشی و فوکو، تهران، نگاه معاصر.
قهرمان¬پور، رحمن (1396) بررسی چهار دهه تحول¬خواهی در ایران، تهران، روزنه.
کچویان، حسین (1384) تطورات گفتمان‌های هویتی ایران: ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد، تهران، نی.
کدیور، میترا (1394) مکتب لکان: روان کاوی در قرن بیست و یکم، تهران، اطلاعات.
کرتولیکا، ایگور (1398) ژیل دلوز، ترجمه مهرگان نظامی¬زاده، تهران، ثالث.
کرمی¬پور، الله کرم و مصطفی صالحی اردکانی (1394) «تحلیل و بررسی ماهیت و کارکرد آیین از دیدگاه ویکتور ترنر»، پژوهش‌های ادیانی، سال سوم، شماره 5، صص 79-98.
گروش، الیزابت (1388) خود و امر خیالی، تلی از تصاویر شکسته: مقالاتی دربارۀ روانکاوی، ترجمه شهریار وقفی¬پور، تهران، چشمه.
مردیها، سید مرتضی (1379) با مسئولیت سردبیر: مقدمه‌ای بر پروژۀ اصلاح، تهران، جامعۀ ایرانیان.
مشایخی، عادل (1395) تبارشناسی خاکستری است: تأملاتی دربارۀ روش فوکو، تهران، ناهید.
مشایخی، عادل و محسن آزموده (1396) دلوز، ایده، زمان: گفت¬وگویی دربارۀ ژیل دلوز، تهران، ناهید.
معینی علمداری، جهانگیر (1392) روش¬شناسی نظریه‌های جدید در سیاست (اثبات¬گرایی و فرااثبات¬گرایی)، تهران، دانشگاه تهران.
مهری، بهروز (1394) «خوانشی لاکانی از غم¬نامۀ رستم و اسفندیار»، مجلۀ شعرپژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال هفتم، شماره4، صص 141-166.
موللی، کرامت (1383) مبانی روان¬کاوی فروید- لکان، تهران، نی.
------------ (1388) مقدماتی بر روان¬کاوی لکان: منطق و توپولوژی، تهران، دانژه.
میرموسوی، سید علی (1391) اسلام، سنت، دولت مدرن: نوسازی دولت و تحول در اندیشۀ سیاسی معاصر شیعه، تهران، نی.
میلر، ژاک آلن (1388) (آ) و (ا) در ساختارهای بالینی، تلی از تصاویر شکسته: مقالاتی دربارۀ روانکاوی، ترجمه شهریار وقفی¬پور، تهران، چشمه.
نصری، عبدالله (1387) گفتمان مدرنیته: نگاهی به برخی جریان¬های فکری معاصر ایران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
نظری، علی¬اشرف (1391) سوژه، سیاست و قدرت: از ماکیاول تا پس از فوکو، تهران، آشیان.
هومر، شون (1394) ژاک لاکان، ترجمه محمدعلی جعفری و سیدمحمد ابراهیم طاهایی، تهران، ققنوس.
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1393) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نی.
Azzone, Paolo (2016) Understanding the Crisis: Five Core Issues in Contemporary Psychoanalysis. International Forum of Psychoanalysis , 1-11, DOI: 10.1080/0803706X.2016.1221134.
Bottici, Chiara & Kühner, Angela (2012) Between Psychoanalysis and Political Philosophy: Towards a Critical Theory of Political Myth. Critical Horizons , 94-112, 10.1558/crit.v13i1.94.
Braddock, Louise (2011) Psychological Identification, Imagination and Psychoanalysis. Philosophical Psychology, 24 (5), 639-657, DOI: 10.1080/09515089.2011.559619.
Cook, Méira (1990) Silence and the Speaking Symptom: A Lacanian Account of “Black wedding” by I.B. Singer. Journal of Literary Studies, 6 (1-2), 134-145, DOI: 10.1080/02564719008529938.
Cushman, Philip (2015) Relational Psychoanalysis as Political Resistance. Contemporary Psychoanalysis, 51 (3), 423-459, DOI:10.1080/00107530.2015.1056076.
Guralnik, Orna (2016) Sleeping Dogs: Psychoanalysis and the Socio-Political. Psychoanalytic Dialogues, 26 (6), 655-663, DOI: 10.1080/10481885.2016.1235450.
Lothane, Zvi (2003) Power Politics and Psychoanalysis - an Introduction. International Forum of Psychoanalysis, 12 (2-3), 85-97, DOI: 10.1080/08037060310008464.
Orange, Donna M. (2003) Why Language Matters to Psychoanalysis. Psychoanalytic Dialogues, 13 (1), 77-103, DOI: 10.1080/10481881309348722.
Wallerstein, Robert S (2014) The Intersect of Psychoanalysis and Totalitarianism. Psychoanalytic Dialogues, 24 (5), 601-614, DOI: 10.1080/10481885.2014.949495.
Young, Robert M (2003) Psychoanalysis, terrorism and fundamentalism. PSYCHODYNAMIC PRACTICE, 9 (3), 307-324, DOI: 10.1080/1475363031000138889.