بررسی انتقادی نظریۀ مالکان شخصی مشاع از منظر الگوی نظریه‌های سیاسی
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظریمظفر نامدار 1 * , رضا دوستدار 2
1 - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 - پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
کلید واژه: نظریه‌های سیاسی نظریه‌های حکومت حکومت مالکان شخصی مشاع وکالت فقیه و مالکیت شخصی مشاع,
چکیده مقاله :
«مهدی حائری یزدی» در کتاب «حکمت و حکومت» به تشریح فلسفۀ سیاسی خود درباره رابطۀ حکومت و مردم پرداخته است. درون‌مایه نظریۀ حائری یزدی در باب وکالت مالکان شخصی مشاع را می‌توان تلاشی نظری به منظور تبیین مالکیت شخصی و مشاع، حاکمیت مردمی حکومت، وکالت دولت از سوی شهروندان، ابتنای مشروعیت حکومت به نظر مردم و پاسخگو بودن حکومت به مردم و نیز توجه به نقش و جایگاه متقابل دین (فقه) و سیاست دانست. این نظریه با عنوان «وکالت مالکان شخصی مشاع» معروف شده است. مهدي حائري يزدي بر پايه مطالعه در زيست طبيعي و تاريخي انسان کوشیده است تا با رویکردی متفاوت، به توضیح رابطۀ مردم با حکومت بپردازد. هدف این مقاله، بررسی نظریۀ وکالت مالکان شخصی مشاع، بر اساس الگوی تحلیلی نظریه‌های سیاسی است. بنابراین این پرسش را مورد کاوش قرار می‌دهد که آیا نظریۀ وکالت مالکان شخصی مشاع بر اساس معیارهای چهارگانه امکان تولیدکنندگی، راهبردهای تولید، شیوه تولید و نوع تولید از اعتبار لازم برخوردار است؟ این مقاله با بهره‌گیری از مطالعۀ کتابخانه‌ای و روش توصیفی - تحلیلی به ارزیابی نظریۀ مهدی حائری یزدی پرداخته است. بر همین اساس مفروض این مقاله آن است که یک نظریۀ سیاسی، زمانی معتبر خواهد بود که ضمن پاسخگویی به پرسش های اساسی این پژوهش، از توانمندی قابل قبولی در ارزیابی بر اساس معیارهای چهارگانه یک نظریه سیاسی خوب برخوردار باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که علی‌رغم تلاش‌های مهدی حائری یزدی، این نظریه نارسایی‌ها و نقصان‌هایی دارد که در این پژوهش به آنها پرداخته شده است. پس از مروری بر این نظریه، تلاش شده است تا اندیشه سیاسی وی را در بستر ارزیابی یک نظریه سیاسی بررسی کنیم. در مجموع در ارزیابی اندیشه سیاسی حائری، با عنایت به پاسخ‌های وی به چهار سؤال اصلی که به یک نظریه سیاسی شکل می‌دهد و نقدهای واردشده بر آن و با لحاظ معیارهای چهارگانه امکان تولیدکنندگی، راهبردهای تولید، شیوه تولید و نوع تولید به ارزیابی این نظریه اقدام شده است.
In his book Wisdom and Government, Mehdi Haeri Yazdi explains his political theory about relation of government and people. The theoretical theme of Haeri’s view of delegacy of collective proprietorships can be considered as theoretic effort to establish collective proprietorships, the republic sovereinty of government, government’s people-warranted authority, delegacy on behalf of people, foundation of government’s legitimacy based on people’s opinion, and government’s being coresponsible for its people as well as paying attention to the mutual role and status of religion and politics. This theory is titled “Delegacy of collective proprietorships”. Based on his studies in the natural and historical life of humanbeings, Mehdi Haeri Yazdi has tried to portray a different view of the mutual relationship between people and government. The goal of current study is to analyze Theory of collective proprietorships based on analytical framework of political theories. Therefore, the question it poses could be phrased as “Is the theory of collective proprietorships credible with regard to the fourfold criteria of possibility of production, production strategies, means of production, and the type of production?” Using library research techniques and descriptive-analytical approach, this study has analyzed Mehdi Haeri Yazdi’s views. To this end, it is presumed that a political theory is credible when side by side with answering the questions in this study, lends itself properly to evaluation of the fourfold criterion. The findings of this study demonstarte that despite Haeri Yazdi’s sincere efforts, his theory suffers from shortcomings that are pointed out in this study. Following a review of his theory, we have tried to analyze his theory with regard to political theories. Overall, viewing Haeri’s political theories, taking into consideration his answers to the four major questions that form a political theory, its received criticism—still with regard to the fourfold criteria—his theory is analyzed.
اسپریگنز، توماس (1365) فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران، آگاه.
بشیریه، حسین (1376) آموزش دانش سیاسی، تهران، نگاه معاصر.
پزشکی، محمد (1388) «بررسی انتقادی انديشه‌ورزی موج سوم انديشه سياسی ايران» در: مجموعه مقالات دومين همايش نوانديشی ديني، به اهتمام معاونت پژوهشی و فن‌آوری دانشگاه شهيد بهشتی و معاونت پژوهشی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، تهران، دانشگاه شهيد بهشتی، صص 311-358.
قابل دستیابی در: pezeshki.
blogfa.
com/post-114.
aspx پورفرد، مسعود (1384) مردم¬سالاری دینی، تهران، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1375) «سیری در مبانی ولایت فقیه»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره اول، پاییز، صص 50-80.
---------------- (1376) رحیق مختوم، تهيه و تنظيم: حميد پارسانيا، جلد ۱ بخش اول، مركز اسرا، قابل دستیابی در کتابخانه دیجیتال نور: http://www.
noorlib.
ir/View/fa/Book/BookView/Image/16503 حائري يزدي، مهدي (1377) «تأملاتي گذرا درباره امام خميني»، فصلنامه متين، شماره 1، زمستان، صص 383-388.
---------------- (بی‌تا) حکمت و حکومت، بی¬جا، قابل دسترسی در سایت کتابناک: http://ketabnak.
com/comment.
php?dlid=24633 ---------------- (1378) «کاوش‌هایی در خرد سیاسی»، روزنامه صبح امروز، 27 مرداد.
---------------- (1375) «نقدی بر مقاله «سیری در مبانی ولایت فقیه»»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره دوم، زمستان، صص 223-233.
حشمت‌زاده، محمّدباقر (1377) مسائل اساسى علم سیاست، تهران، کانون اندیشه جوان.
«حکومت وکالتی»، قابل دسترسی در: www.
meftah.
ir حقیقت، سید صادق (1381) توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه: مقایسه‌ای تحلیلی از دو منظر فلسفه سیاسی و فقه سیاسی، تهران، هستی¬نما.
الخمینی، السید مصطفی (1376) ثلاث رسائل، طهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی.
رضوی فقیه، سعید (1379) «پلی میان فلسفه اسلامی و فلسفه غرب (نگاهی به آرا و اندیشه‌های آیت¬¬الله مهدی حائری‌یزدی در حوزه فلسفه تطبیقی)» نامه پژوهش، شماره 18 و 19، صص 223-249.
رضوی، مسعود (1379) آفاق فلسفه، از عقل ناب تا حکمت احکام: گفت¬وگوهايي با مهدي حائري يزدي، به کوشش مسعود رضوی، تهران، فرزان روز.
-------------- (1378) متفکران معاصر و اندیشه‌های سیاسی اسلام: گفت¬وگوهایی با اندیشمندان امروز، تهران، فرزان روز.
روسو، ژان ژاک (1380) قرارداد اجتماعي (متن و در زمينه متن)، ترجمه مرتضي کلانتريان، تهران، آگه.
زاهدي، زين¬الدين (بی‌تا) شرح منظومه فارسي، جلد 2، قم، چاپ ايران، به نقل از: http://www.
andisheqom.
com/Files/faq.
php?level=4&id=656&urlId=402 شبکلایی، عنایتی (1377) «نگاهی از درون به نظریه¬های سیاسی»، کتاب ماه علوم اجتماعی، آذر، شماره14، صص 14-17.
صادقی، هادی (1386) درآمدی بر کلام جدید، قم، کتاب طه.
عالم، عبدالرحمن (1375) بنيادهاي علم سياست، تهران، ني.
عبدالرزاق، علی (1998) الاسلام و اصول الحکم، بیروت، الموسسه العربیه للدراسات و النشر، به نقل از: قاضی¬زاده، کاظم (1375) «منشأ مشروعیت ولایت معصومین(ع)»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره اول، پاییز، ص97.
------------ (۱۹۷۸) الاسلام و اصول الحكم: بحث فى الخلافة و الحكومة فى الاسلام، نقد و تعلیق ممدوح حقى، بیروت .
فراستخواه، مقصود (1388) سرآغاز نواندیشی معاصر، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار.
قاضی‌زاده، کاظم (1375) «منشأ مشروعیت ولایت معصومی(ع)»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره 1، پاییز، صص 96-134.
کدیور، محسن (1387) نظریه¬های دولت در فقه شیعه، چاپ هفتم، تهران، نی.
کمالی اردکانی، علی¬اکبر (1383) «جمهوری اسلامی و چالشهای فراروی اندیشه سیاسی شیعه»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (ع)، شماره 22، تابستان، به نقل از : Lewis, Bernard, “Islam and Liberal Democracy, a Historical Overview” , Journal of Democracy, 7.
2.
1996, p.
6 کمالی اردکانی، علی¬اکبر و محسن کدیور (1383) «مردم¬سالاری در آرای شیخ محمدمهدی شمس‌الدین و مهدی حائری یزدی و مقایسة آن با مدل دموکراسی تکاملی (آرای روسو - میل)»، فصلنامه نامه مفید، شماره 44، مهر و آبان، صص 61-82.
لاجوردی، حبیب (۱۳۸۱) خاطرات مهدی حائری یزدی، تهران، صفحه سفید.
لاک، جان (1378) «رساله درباره حکومت»، در: آزادي فرد و قدرت دولت، ترجمه و تأليف محمود صناعي، تهران، هرمس.
مشایخی، رضا (1363) جمهوریت افلاطون، تهران، معرفت.
مطهری، مرتضی (1368) ده گفتار، چاپ پنجم، تهران، صدرا.
مکی عاملی، محمدابن (شهيد ثاني) (1382) الروضه البهيه مصحح، شيخ حسن قاروبي، جلد دوم، چاپ سوم، تهران، دارالتفير.
مهدوی¬زادگان، داوود (1391) مصاحبه با خبرگزاری فارس، شماره 13910729000088، 29 مهر.
ميرموسوي، سيد علي (۱۳۹۰) «نقادي و ارزيابي آموزه مالکيت مشاع مهدي حائري يزدي، فروکاهي حاکميت به مالکيت»، مهرنامه، شماره ۱۳، تیر، قابل دسترس در: www.
mehrnameh.
ir نامدار، مظفر (1376) رهیافتی بر مبانی مکتب¬ها و جنبش¬های سیاسی شیعه در صد ساله اخیر، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
--------- (1392) جزوه درسی اندیشه سیاسی در ایران، دوره دکتری علوم سیاسی – گرایش مسائل ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
نصری، عبدالله (1389) «تحلیل عقل نظری و عقل عملی از دیدگاه استاد حائری»، فصلنامه فلسفه دین، سال هفتم، شماره هفتم، پاییز، صص 83-99.
ورعی، سید جواد (1381) «پیشینه و ادله عقلی و نقلی ولایت فقیه»، بصیرت، سال دهم، شماره 27، صص 72-98.
ورعی، سید جواد و مریم حسینی آ ه.
ق (1393) «حکومت در اسلام»، در دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، جلد 13، قابل دسترس در: http://www.rch.ac.ir «وکالت» قابل دسترسی در سایت دانشنامه ویکی پدیا- http://fa.wikipedia.org/wiki/ هادوى تهرانی، مهدى (1377) «ولايت فقيه يا وكالت فقيه»، فصلنامه كتاب نقد، شماره 7، تابستان، صص 139-166.