تحلیل تداوم سازه‌ها و ساختارهای سیاست ایران شهری در اندرزنامه‌های ایرانی و اسلامی (مطالعه موردی: عهد اردشیر و سیاستنامه خواجه نظام‌الملک طوسی)
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظریمحدثه جزائی 1 * , روح الله اسلامی 2
1 - دانشگاه فردوسی مشهد
2 - دانشگاه فردوسی مشهد
کلید واژه: اندرزنامه‌نویسی بینامتنیت میخائیل باختین عهد اردشیر سیاستنامه,
چکیده مقاله :
سنت اندرزنامه‌نویسی از سنت‌های دیرپای ایرانی است که درباره تداوم این سنت در ایرانِ اسلامی نمی‌توان تردید نمود. در این نوشتار به منظور کشف سازه‌ها و ساختارهای تداوم سیاست ایران شهری، «عهد اردشیر» به عنوان نماینده اندرزنامه‌های ایران باستان و «سیر الملوک» یا «سیاستنامه» خواجه نظام الملک به عنوان اندرزنامه شاخصِ ایرانی- اسلامی با استفاده از روش بینامتنیت مورد بازخوانی قرار گرفته است. بینامتنیت مدعی است که هر متنی از گذشته و اکنون جدا نیست و نمی‌توان به متن به عنوان یک نظام بسته و خودبسنده نگریست. هر نوشته حامل مفاهیمی از گذشته و تحت تأثیر فهم اکنون خواننده است. بر این اساس گفته‌ها همگی مکالمه بنیاد بوده، معنا و منطقشان وابسته به آنچه پیشتر گفته شده و نیز نحوه دریافت آتی آنها از سوی دیگران خواهد بود. در حقیقت متون بازتاب دهنده واقعیت‌های سیاسی- اجتماعی دوران خود هستند که به گونه‌ای گفت وگومند یا خودگومند در نوشته‌ها منعکس می‌شوند. نویسندگان پس از توضیح نظریه بینامتنیت و با استفاده از این روش می‌کوشند تا نشان دهند که سازه‌هایی همچون کیفیت حکمرانی و تأکید بر جنبه فره‌مند شاه، پیوستگی دین و سیاست، اهمیت نهاد وزارت، گماشتن جاسوس و همچنین ساختارهایی چون سیاست متافیزیکی، ساخت استبدادی و پدرسالار حکومت از یکسو بر وجود رابطه بینامتنی بین این دو متن تأکید می کند و از سوی دیگر امکان تداوم اندرزنامه نویسی را توجیه پذیر می سازد.
The “Mirror of Prince’s genre” is one of the long-standing Iranian traditions, and unquestionably one that extended into the Islamic era. In this article, we examine the continuation of the structures of the Iranshahri concept, with the method of intertextuality, within the ancient Iranian text of “The Era of Ardeshir’’ and ‘‘Siyar-al-muluk’’ of Nizam al-Mulk. Intertextuality claims that no text is separate from the past and no text can be viewed as a closed and self-contained system. In other words, each text gains meaning by concepts of the past and influences the understanding of the reader. According to this fact, all fundamental meanings and their logic is dependent on what has already been said. The texts reflect the political realities of society in their own way as reflected in dialogues or monologues. After explaining the theory of intertextuality, the authors show how structures such as the quality of governance and the emphasis on the Farah of Shah, the coherence of religion and politics, the importance of the ministry's institution, and the establishment of spies, and structures such as the methaphysical politics, despotism and patriarchal government stress on the relation of intertextuality between these two texts and make justifiable the possibility of countinuing The Mirror of Princes.
آلن، گراهام (1385الف) بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
--------- (1385ب) رولان بارت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
احمدی، بابک (1391) ساختار و تأویل متن، چاپ چهاردهم، تهران، مرکز.
اسلامی، روح¬الله (1394) حکومت¬مندی ایران¬شهری، تداوم تکنولوژی¬های قدرت، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
اکبری، امیر (1389) «تأثیر نگرش‌های باستانی بر اندیشه¬های سیاسی عصر خواجه نظام¬الملک طوسی»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، سال دوم، شماره هفتم، صص 9-34.
پهنادایان، شاهین (1389) «تأثیرپذیری سیاستنامه خواجه نظام¬الملک از نامه تنسر و کارنامه اردشیر بابکان»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، شماره سوم، صص 85-97.
خلعتبری، الهیار و نیره دلیر (1388) «اندیشه ایران¬شهری و خواجه نظام¬الملک»، پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال اول، شماره دوم، صص 27-62.
زرگری¬نژاد، غلامحسین و افسانه علیزاده کلخوران (1390) «تداوم سلطنت مطلقه در اندرزنامه-های سیاسی دو سده نخست هجری»، مسکویه، سال پنجم، شماره چهاردهم، صص 123-142.
فروزش، سینا (1391) بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه¬نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران، تهران، جهاد دانشگاهی.
فیرحی، داوود (1378) قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران، نی.
قادری، حاتم (1388) ایران و یونان، فلسفه در لابه¬لای سیاست و در بستر تاریخ، تهران، نگاه معاصر.
طباطبایی، سید جواد (1384) درآمدی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران، کویر.
عهد اردشیر (1348) تصحیح احسان عباس، ترجمه محمدعلی امام شوشتری، تهران، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی.
نامور مطلق، بهمن (1390) درآمدی بر بینامتنیت؛ نظریه و کاربردها، تهران، سخن.
نظام¬الملک طوسی، ابوعلی حسن بن علی بن اسحاق (1347) سیر الملوک، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
Jenny, Laurent (1979) Variation at Mimesis, In the Romantic Review Volume 93.No.1-2.
Haberer, Adolph (2007) Intertexuality in theory and practice, university of Lyon2, Literatur.49 (5).
Kristeva, Julia (1986) Ed by TorilMoi, New York University Press.