مدلی برای سنجش رابطۀ دینداری و فرهنگ سیاسی
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظریمهدی میرزائی 1 * , علیرضا محسنی تبریزی 2
1 - دانشگاه امام علی (ع)
2 - دانشگاه تهران
کلید واژه: دینداری فرهنگ سیاسی نوع قرائت فهم و مدل نظری,
چکیده مقاله :
با عنایت به نتایج متناقض و متفاوت یافتههای پژوهشی درباره رابطۀ دینداری و فرهنگ سیاسی در چند دهه گذشته، مقاله حاضر می‌کوشد تا نشان دهد که چه متغیری، نوع رابطۀ دینداری و فرهنگ سیاسی را متأثر می‌سازد. روش مطالعه از نوع اسنادی و مبتنی بر مرور مبانی نظری و تجربی مربوط به دینداری و فرهنگ سیاسی است. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که نوع قرائت و فهم از دین و فرهنگ سیاسی در تعیین نوع رابطۀ دینداری و فرهنگ سیاسی تأثیرگذار است. به عبارت روشن‌تر، همان‌طور که نوع دینداری افراد بر اساس نوع قرائت (فهم) از دین می‌‌تواند سخت‌گیرانه، معتدل و تساهل‌‌گرایانه باشد، فرهنگ سیاسی افراد را نیز بر اساس همان ملاک می‌‌توان به فرهنگ سیاسی سخت‌گیرانه، معتدل و تساهل‌‌گرا تقسیم‌‌بندی کرد و نوع قرائت از دین (و به‌تبع آن دینداری) و فرهنگ سیاسی که خود انواع دینداری و فرهنگ سیاسی را منجر می‌‌شود، بر نوع همبستگی این دو تأثیر دارد، به طوری که قرائت‌‌های همخوان و متناظر از دین و فرهنگ سیاسی منجر به رابطۀ مثبت بین این دو موضوع و متقابلاً قرائت‌‌های ناهمخوان منجر به رابطۀ منفی می‌‌گردد. مقاله حاضر کوشیده است مناسبات میان متغیرهای دینداری و فرهنگ سیاسی را در قالب یک مدل نظری- تبیینی ارائه دهد.
Given the conflicting results of different research findings on the relationship between religiosity and political culture in the past few decades, this article attempts to show what variable affects on type of relationship between religiosity and political culture. The type of research method is documentary and based on the theoretical and empirical foundations review of the religiosity and political culture. The research findings indicate type of reading and understanding of religion and political culture is influential in determining the type of relationship between religiosity and political culture. More precisely, As the type of religiosity of people according to the type of reading (understanding) of religion can be strict, moderate and too tolerant, The political culture of people can also be categorized according to the same criteria as strict, moderate, and too tolerant and the type of reading from religion (and hence religiosity) and the political culture that leads to different types of religiosity and political culture affects the type of correlation of them, so that consistent and corresponding readings of religion and political culture conducive to a positive relationship between them, mutually, inconsistent readings conducive to negative relationship. This article has attempted to offer the relationship between religiosity and political culture variables in the form of a theoretical - explanative model.
احمدی، یعقوب (1387) میزان دموکراتیزاسیون فرهنگ سیاسی در میان شهروندان سنندجی و عوامل مؤثر بر آن، پایان‌‌نامه دکتری رشته جامعهشناسی به راهنمایی وحید قاسمی و بهجت یزدخواستی ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان.
افشانی، سید علیرضا (1380) بررسی چگونگی تساهل سیاسی در تشکل‌های دانشجویی، پایان‌‌نامه کارشناسی¬ارشد رشته جامعهشناسی به راهنمایی محمد حسین پناهی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی.
آگبرن، ویلیام ومی‌‌یر نیمکف (1345) زمینه جامعهشناسی، اقتباس از ا.
ح.
آریانپور، چاپ دوم، تهران، دهخدا.
آلموند، گابریل و بینگهام پاوول جونیور (1375) «جامعه‌‌پذیری سیاسی و فرهنگ سیاسی»، ترجمه علیرضا طیب، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 113 و 114، بهمن و اسفند، صص 22-31.
اينگلهارت، رونالد (1373) تحول فرهنگي در جامعه صنعتي پيشرفته، ترجمه مريم وتر، تهران، كوير.
اینگلهارت، رونالد و پیپا نوریس (1387) مقدس و عرفی، دین و سیاست در جهان، کندوکاوی در جوامع مذهبی و غیر مذهبی جهان، ترجمه مریم وتر، تهران، کویر.
اینگلهارت، رونالد و کریستین ولزل (1389) نوسازی، تغیر فرهنگی و دموکراسی، ترجمه یعقوب احمدی، تهران، کویر.
بشیریه، حسین (1380) موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران، گام نو.
------------ (1381) دیباچه‌ای بر جامعهشناسی سیاسی ایران، دوره جمهوری اسلامی، تهران، نگاه معاصر.
بیات‌‌ریزی، رضا (1379) بررسی عوامل مؤثر بر فرهنگ سیاسی دانشجویان دانشگاه تهران، پایان‌‌نامه کارشناسی¬ارشد رشته جامعهشناسی به راهنمایی محمد تقی ایمان، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز.
پای، لوسین (1370) «فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی»، ترجمه مجید محمدی، نامه فرهنگ، شماره 5 و 6، پاییز و زمستان، صص 37-47.
جهانگیری، جهانگیر و فاطمه ابوترابی زارچی (1391) «بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه شیراز)»، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال هفتم، شماره 4، پاییز، صص 89-122.
حق‌‌خواه، مژگان (1385) بررسی فرهنگ سیاسی دموکراتیک و عوامل مؤثر بر آن در دانشگاه تربیت‌معلم تهران در سال تحصیلی 1384-1385، پایان‌‌نامه کارشناسی¬ارشد جامعهشناسی به راهنمایی مسعود گلچین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت‌معلم.
ذوالفقاری، ابوالفضل (1389) «رابطه میزان دینداری (التزام دینی) با نوع دینداری»، فصلنامه علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبایی)، شماره 49، تابستان، صص 67-104.
راش، مایکل (1391) جامعه و سیاست، مقدمه‌‌ای بر جامعهشناسی سیاسی، ترجمه منوچهر صبوری، چاپ یازدهم، تهران، سمت.
رئیسی عیسی¬آبادی، شهاب (1390) بررسی تأثیر دینداری بر فرهنگ سیاسی (مطالعه موردی: مردم شهر فارسان)، پایان‌‌نامه کارشناسی¬ارشد رشته جامعهشناسی به راهنمایی نادر رازقی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.
سراج¬زاده، سید حسین و مهناز توکلی (1380) «بررسی تعریف عملیاتی دینداری در پژوهشهای اجتماعی»، فصلنامه نامه پژوهش، سال پنجم، شماره 20 و 21، صص 159-188.
سروش، عبدالکریم (1378) «اصناف دين‌‌‌ورزى»، كيان، شماره 50، صص 22-26.
سریع القلم، محمود (1380) عقلانيت و آينده توسعه يافتگي ايران؛ تهران، مركز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژيك خاورميانه.
سریع القلم، محمود (1386) فرهنگ سیاسی ایران؛ تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
شایگان، فریبا (1386) بررسی رابطه دینداری و اعتماد سیاسی؛ رساله دکتری رشته جامعهشناسی به راهنمایی محمد حسین پناهی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی.
شجاعی‌‌زند، علی رضا (1384) «مدلی براي سنجش دینداري در ایران»، مجلۀ جامعه شناسی ایران، دوره 6، ش.
1، صص 34-66.
شجاعي‌زند، علي‌رضا (1381) عرفي‌شدن در تجربة مسيحي و اسلامي؛ تهران، مركز بازشناسي اسلام و ايران.
شجاعي‌زند، علي‌رضا (1387) «نقش روشنفكري ديني در عرفي‌شدن، منع يا تسهيل»؛ فصلنامة راهبرد فرهنگ، س.
1، ش.
4، صص 7-22.
شجاعي‌زند، علي‌رضا (1391) «مصادر ديني آزادي و عدالت»؛ چهارمين نشست انديشه‌هاي راهبردي- آزادي؛ تهران، دبيرخانة نشست انديشه‌هاي راهبردي، صص 233-199.
شجاعي‌زند، علي‌رضا (1394) دین در زمانه و زمینه مدرن؛ تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عالم، عبدالرحمان (1374) فهم فرهنگ سیاسی؛ سیاست خارجی، سال نهم، ش4، زمستان، صص 1513-1536.
فرزانه‌‌فر، حسین (1383 ب) «تساهل و مدارا در اندیشه‌‌های سیاسی اسلام»؛ مجله مطالعات اسلامی؛ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند، ش63، 155-185.
قریب، حسین (1382) «مرزهای تساهل و مدارا در اندیشه سیاسی اسلام، همایش خورشید شهادت»؛ مجموعه مقالات هشتمین همایش بررسی ابعاد زندگانی امام حسین(ع)؛ تهران، دانشگاه امام حسین (ع)، 251-286.
کدیور، محسن (1373) نظریه های دولت در فقه شیعه؛ راهبرد، ش 4، صص 1-41.
کدیور، محسن (1385) اسلام و دموکراسی، سازگاری یا ناسازگاری؛ آیین؛ اردیبهشت، ش 3، صص 43-49.
کوئن، بروس (1381) مبانی جامعهشناسی؛ ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل، چ13، تهران، سمت.
گیدنز، آنتونی (1384) جامعهشناسی؛ ترجمه منوچهر صبوری؛ چ15، تهران، نی.
لیپست، سیمور مارتین (1383) دایره المعارف دموکراسی؛ سرپرستان مترجم کامران فانی، نورا.
.
.
مرادی، ویراستاران محبوبه مهاجر، فریبرز مجیدی؛ تهران، وزارت امور خارجه، کتابخانه تخصصی.
ملكيان، مصطفى (1378) سخنى در چند و چـون ارتـباط اسـلام و ليبراليسم؛ كيان، ش 48، صص10-13.
مهدی‌‌زاده، مهران (1387) بررسی میزان مشارکت انتخاباتی شهروندان استان کردستان در انتخابات ریاست جمهوری؛ پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد جامعهشناسی به راهنمایی علی ساعی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
میرزائی، مهدی و سعید معیدفر (1390) مطالعه مقایسه‌‌ای دو الگوی دینداری و محک تجربی الگوی برتر؛ معرفت در دانشگاه اسلامی، زمستان، سری 49، سال 15، ش 4، 62-87.
ميرسندسي، سيد محمد (1383) مطالعه ميزان و انواع دينداري دانشجويان؛ رساله دکتری جامعه‌شناسي به راهنمایی علی محمد حاضری؛ دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربيت مدرس.
میرموسوی، سید علی (1375) مبانی دینی و فرهنگ سیاسی مشارکتی؛ نقد و نظر، تابستان و پاييز، ش 7 و 8، 86-111.
نیک‌‌گهر، عبدالحسین (1373) مبانی جامعهشناسی؛ چ4، تهران، رایزن.
Almond Gabriel A. and Sidney Verbal (1963) Civil Culture; Princeton, Princeton University Press.
Almond, G.A (1956) “comparative political systems”; Journal of politics; 18. no. 3, Aug, pp. 391-409. https://doi.org/10.2307/2127255.
Barrie, Oxford, et al (1997) Politics; An introduction, Rutledge, London, New York.
Busch, Beverly.G (1998) Faith, Truth, and Tolerance, Religion and Political Tolerance in the United States; dissertation for the Degree Doctor of Philosophy (political scince); University of Nebraska, Supervisor, Prof. Dr.Elizabeth A. Theiss Morse., Lincoln.
Diamond, Larry (1994) Political Culture and Democracy in developing country; united state, Ivne publishers inc.
Eisenstein.A, Marie (2006) “Rethinking the Relationship between Religion and Political Tolerance in the US”; Polit Behav ; 28:327-348.
Glock, Charles Y. & Rodney Stark (1965) Religion and Society in Tension; Chicago, Rand McNally & Company.
Himmelfarb, Harold S (1975) “Measuring religious involvement”; Social Forces; Vol. 53, No. 4, pp. 606-618.
Karpov, Vyacheslav (1999) “Religiosity and Political Tolerance in Poland”; Sociology of Religion, Vol. 60, No. 4, Winter; pp. 387-402.
Lipset, Seymour Martin (1981) Political Man; Baltimore, John Hopkins.
---------------------------- (1964) Religion and Politics in the American Past and Present. In Religion and Social Conflict, edited by R. Lee and M. Marty. New York, Oxford University Press.
Postic Robert.k (2007) political tolerance, the effects religion and religiosity; dissertation for the Degree Doctor of Philosophy (political scince); Wayne State University, Detroit, Michigan. http://www.proquest.com/ Pye, L.W. and Verba, S.; 1965; Political Culture and Political Development; Princeton University Press.
Rosenboum, Walter (1975) Political Culture; New York, Preaeger Publisher.
Rostow, Walt Whitman (1960) The Stages of Economic Growth, A non-communist manifest, Cambridge University Press Sills, David (1972) International encyclopedia of the social science; Vol. II, The Macmillan Company and the press New York.