دین ایدئولوژیک و افسون‌زدایی از سیاست
محورهای موضوعی : پژوهش سیاست نظری
ماهره کوهنورد
1
(دانشجوی دکتری علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی)
احمد بستانی
2
(استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی)
کلید واژه: ایدئولوژیک شدن دین, سکولاریزاسیون, افسون¬زدایی, اسلام و انقلاب اسلامی ایران. ,
چکیده مقاله :
انقلاب اسلامی ایران، جنبشی مبتنی بر ایدئولوژی دینی بود و یکی از مهم ترین اهداف آن، مقابله با فرایند سکولاریزاسیون حاکم بر جامعه و برقراری حکومتی دینی بود. با وجود این بعد از انقلاب، فرایند افسون زدایی هم در ابعاد نظری و هم در وجوه عملی جامعه و سیاست تشدید شده است. هرچند اصطلاح افسون‌زدایی در آثار ماکس وبر، برای توصیف روند مدرن شدن و عقلانی شدن جوامع غربی به کار رفته، با این حال در این مقاله نشان خواهیم داد که در ایران پس از انقلاب، این فرایند الزاماً و همواره با عقلانی تر و علمی تر شدن فرایندها همراه نبوده است. مقالۀ حاضر، این ایده را پی می گیرد که کاربست سیاسی و اجتماعی دین چگونه و براساس چه فرایندی به افسون‌زدایی از سیاست و اجتماع می انجامد. برای توضیح این فرایند بر این نکته تأکید خواهیم کرد که ایدئولوژیک شدن دین مستلزم تبدیل آموزه های دینی و شرعی به ساختار دنیوی و تبعیت از منطق مناسبات عرفی است و از همین روی در شرایط خاصی دین ایدئولوژیک می تواند فرایند افسون‌زدایی را تسریع کند.
The Islamic Revolution of Iran was a movement based on religious ideology, and one of its most important goals was to confront the process of secularization in society and establish a religious government. However, after the revolution, the process of disenchantment intensified both in the theoretical dimension and in the practical aspects of society and politics. Although the term disenchantment is used in Max Weber's works to describe the modernization and rationalization of Western societies, in this article, we will show that in post-revolutionary Iran, this process has not necessarily always been associated with more rational and scientific processes. Therefore, the present article aims to discuss the process through which the political and social application of religion would lead to the disenchantment of politics and society. To explain this process, we will emphasize that the Ideologization of religion requires the transformation of Sharia and religious teachings into a secular structure and adherence to the logic of temporal relations. Therefore, in certain circumstances, the ideological conception of religion can accelerate the process of disenchantment.
آرنت، هانا (1387) «دین و سیاست»، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، مجله سیاسی صلح جاویدان، شماره 58، صص 219-239.
-------- (1388) میان گذشته و آینده هشت تمرین در اندیشه سیاسی، ترجمه سعید مقدم، تهران، اختران.
-------- (1392) ریشه‌های توتالیتاریسم، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، ثالث.
انصاری، فیلالی (۱۳۸۰) اسلام و لائیسیته، ترجمه امیر رضایی، تهران، قصیده¬سرا.
برگر، پیتر (1397) سایبان مقدس: عناصر نظریة جامعه¬شناسی دین، ترجمه ابوالفضل مرشدی، تهران، ثالث.
بشلر، ژان (1370) ایدئولوژی چیست، ترجمه علی اسدی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
حجاریان، سعید (1379) از شاهد قدسی تا شاهد بازاری (عرفی شدن دین در سپهر سیاست)، تهران، طرح نو.
¬¬------------ (1380) جمهوریت: افسون‌زدایی از قدرت، تهران، طرح نو.
روا، اولیویه (1396) جهل مقدسه (زمان دین بدون فرهنگ)، ترجمه عبدالله ناصری طاهری و سمیه سادات طباطبایی، تهران، مروارید.
سلیمانیه، مهدی (1397) پل تا جزیره: تأملاتی جامعه شناختی در موقعیت پساانقلابی روحانیت، تهران، آرما.
شجاعی زند، علی‌رضا (1380) دین، جامعه و عرفی شدن، تهران، مرکز.
شریعتی، علی (1356) با مخاطب¬های آشنا، مجموعه آثار 1، تهران، ارشاد.
----------- (1360) چه باید کرد؟، مجموعه آثار 20، تهران، بی‌نا.
----------- (1361) تاریخ تمدن 1، مجموعه آثار 11، تهران، آگاه.
----------- (1362) اسلام¬شناسی 1، مجموعه آثار 17، تهران، چاپ رشدیه.
شیخاوندی، داور (1383) جامعه‌شناسی تجدد (جادو‌زدایی از جهان)، تهران، قطره.
طباطبایی، سید جواد (1380) دیباچه‌ای درباره نظریه انحطاط در ایران، تهران، نگاه معاصر.
عطارزاده، بهزاد (1395) مبانی سیاست عمومی در ایران: عقل یا افسون، پایان‌نامه منتشرنشده دکتری تخصصی (PhD)، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی.
علیخانی، علی اکبر و دیگران (1390) اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
عنایت، حمید (۱۳۶۵) اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، تهران، خوارزمی.
گشه، مارسل (1385) دین در دموکراسی و حقوق بشر، ترجمۀ امیر نیک‌پی، تهران، ثالث.
گین، نیکلاس (1389) ماکس وبر و نظریه پست¬مدرن، ترجمۀ محمود مقدس، تهران، روزنه.
هاشمی، محمد منصور (1389) آمیزش افق‌ها (منتخباتی از آثار داریوش شایگان)، تهران، فرزان روز.
وبر، ماکس (1394) دین، قدرت، جامعه ترجمة احمد تدین.
تهران، هرمس.
Fitzgerald, Paul (1998) "theDisenchantment of the World: A Political History of Religion by Marcel Gauchet”, Theological Studies, Volume59, Issue 3, 1998.
Ghobadzadeh, Naser (2006)ReconcilingReligion Secularism: and Iranian Revisionist Discourse, Australia, University of Sydney.
Ghobadzadeh Naser, and Rahim, Zubaidah (2011)"Islamic Reformation Discourses: Popular Sovereignty and Religious Secularization in Iran", Journal Democratization, Volume 19, Issue 2.
Glassman, James (2014)The Implications of the Iranian Reform Movement's Islamization of Secularism for a Post Authoritarian Middle East, PhD Thesis, University of Colorado Boulder.
Husain, Mir zohair (1995) Global Islamic Politics, United States, harper Collins.
Kazemipur, Abdolmohammad and Rezaei, Ali (2003) "Religious Life under Theocracy: The Case of Iran", Journal for the Scientific Study of Religion, Volume 42, Issue 3.
Levy, Janay (2010) Iran and Shia, New York, Rosen.
Lewis, Bernard (2003) the Crisis of Islam: Holy War and Unholy Terror. London, Weidenfeld & Nicolson.
Matsunaga, Yasuyuki (2009) "The Secularization of a Faqih-Headed Revolutionary Islamic State of Iran: Its Mechanisms, Processes, and Prospects. Comparative Studies of South Asia", Africa and the Middle East, Volume 29, Issue 3.
Morden, Simon W. (2002) Islam the Middle East and the new Global Hegemony, United States, Lynne Reiner.
Munson, Henry (1988) Islam and Revolution in the Middle East, London, Yale University Press.
Na’im, Abdullahi Ahmad (2008) Islam and the Secular State: Negotiating the Future of Sharia, Cambridge, Harvard University Press.
Pick Denial (2000) The Islamic Republic of Iran and the Importance of Khomeini’s mandate of the Jurist, (undergraduate Honors theses), Princeton University.
Rayan, MauraA. (2015)"The Disenchantment of the World: A PoliticalHistory of Religion", by Marcel Gauchet”, Theological Studies. Volume 59, Issue 3.
Roy, Olivier (2007) Secularism Confronts Islam, New York, ColumbiaUniversity Press.
---------------- (2010) Holy Ignorance: When Religion and Culture Part Ways, New York: Columbia University Press.
Walzer, Michael (1963) “Puritanism as A Revolutionary Ideology”, Studies in the Philosophy of History, Volume 3, Issue 1.
--------------- (1965) the Revolution of the Saints: A Study in the Origins of Radical Politics, United States of America, Harvard University Press.
Wright, Robin (2000) The Last Great Revolution, New York, Alfred A. Knopf.
Zisook, Jonathan (2017) "Disenchantment of the World: Weber, Judaism, and Maimonides", Journal of Classical Sociology, Volume 17, Issue 3.